OORDELEN IN DE BREEDSTE ZIN VAN HET WOORD
Dit jaar vond de Dag van de Opleider voor het OM online doorgang via Zoom. De deelnemers werden getrakteerd op inspirerende toespraken, die in het teken stonden van oordelen in de breedste zin van het woord. Daarmee werden BEoordelen, VERoordelen en VOORoordelen behandeld, en ook hoe een oordeel tot stand komt en wat het met de beoordeelde doet.
Slow-thinking en fast-thinking
Maria IJzermans (universitair docent Rechtstheorie, Tiburg University) sprak over de wetenschappelijke benadering van oordelen. Zij had het met name over twee manieren van oordelen: ‘slow-thinking’ en ‘fast-thinking’. De ‘fast thinking’ variant gaat eigenlijk zo snel dat je u er niet eens meer (bewust) bij stilstaat. Dat gebeurt in zaken en situaties die veel voorkomen en bij mensen met veel kennis en ervaring op het betreffende gebied, waarbij u vrijwel volledig op uw intuïtie en ervaring vertrouwt. Het ‘slow-thinking’ proces komt op gang als u iets nieuws of iets moeilijks doet. Dan staat u nadrukkelijk stil bij waar u over na aan het denken bent en waarom.
De tip van Maria: bouw ook bij ‘fast-thinking’ af een toe een ‘slow’ momentje in. Probeer ook de rust te pakken om goed na te denken over waar u mee bezig bent en hoe u daarmee bezig bent en of meer reflectie wellicht geboden is.
Hoe beïnvloeden vooroordelen uw oordeel
Daarna vertelde Maureen Sie (hoogleraar filosofie van moreel handelen, Tilburg University) over de filosofische kant van oordelen en dan met name over hoe vooroordelen uw oordeel (kunnen) beïnvloeden. Ons oordeelsvermogen wordt vertroebeld door allerlei zaken zoals stereotypen en vooroordelen, zonder dat u daar zelf erg in hebt. De truc is om daar bij stil te staan en bij uzelf te onderzoeken wat uw stereotypen zijn – te streven naar ‘actor-transparantie’. Met welke achtergrond bent u opgegroeid, welke boeken leest u en welke films heeft u gezien – en (hoe) heeft dit alles invloed op de wijze en inhoud van uw oordelen?
Het dringende advies van Maureen: houd ruimte voor twijfel en epistomologische bescheidenheid (onderken uw eigen beperkingen, ook op het gebied van kennis en ervaring, en ga (ook) op zoek naar andere mogelijke perspectieven).
Psychologische kant van oordelen
George Smits (Psycholoog, coach en mediator, Resetpartner) sprak over de psychologische kant van oordelen – wat doet het vellen van een oordeel met de beoordeelde zelf? Vrijwel iedereen onthoudt in de eerste plaats wat er niet goed is gegaan – een negatief getint oordeel voelt veelal als een VERoordeling en heeft een grote impact. Deze impact neemt nog verder toe als er sprake is van een afhankelijkheidsrelatie of een sterk hiërarchische verhouding (zoals in een opleidingssituatie). Het is belangrijk om u hiervan bewust te zijn en om die reden (ook) juist stil te staan bij wat er in een opleiding goed ging en gaat. Daarbij kunt u ervan uitgaan dat het steeds ieders intentie is om het goed te doen – dat benoemen geeft rust en vertrouwen en voorkomt dat iemand in een paniek-stand (limbisch systeem) schiet, waardoor er niets meer binnenkomt. Bij een boze of erg afwerende reactie is het goed om te beseffen dat onder boosheid steeds angst schuilgaat: vraag in zo’n geval waar iemand zich zorgen over maakt (bijvoorbeeld angst om het verkeerd te doen, om te falen, om de opleiding niet te halen; soms kan het ook een oudere angst triggeren).
En als aanbeveling: straal rust uit met als gevolg dat de ander ook rustig wordt (de psycho-fysiologische coherentie tactiek: pas buikademhaling toe, die zal de ander dan spiegelen).
Verschil tussen BEoordelen, VERoordelen en VOORoordelen
Als laatste vertelde Jeroen Manschot (eredivisie-scheidsrechter, KNVB) ons het verschil tussen BEoordelen, VERoordelen en VOORoordelen uitlegde aan de hand van persoonlijke ervaringen: spelsituaties, VAR-conversaties, de beoordelingsformulieren na elke wedstrijd en de ongezouten tweets over zijn eigen ‘optreden op het veld’. Met de vraag om eventueel rode of gele kaarten te trekken voor spelers (na het zien van beelden van recente wedstrijden) werden ook de deelnemers uitgedaagd hun scheidsrechters-kwaliteiten te tonen.
Jeroen liet zien dat oordelen op het veld niet zoveel verschilt van het oordelen in de rechtszaak of het (be)oordelen in een opleidingssituatie: uw oordeel wordt grotendeels bepaald door uw positie en uw kennis en ervaring. Soms ziet u als scheidsrechter (beoordelaar) een situatie vanuit een bepaalde hoek die slechts zicht biedt op een deel van de verrichte handelingen en ziet bijvoorbeeld de grensrechter (assistent/collega) het vanuit een ander perspectief, waardoor diens beoordeling heel anders kan uitvallen. In die situaties kan ook de VAR een grote toegevoegde waarde hebben.
Daarom – als tip van Jeroen – is het altijd van belang om een zaak of situatie van meerdere kanten te bestuderen, open te staan voor de visie of het oordeel van een ander, te onderkennen bij uzelf welke evt vooroordelen een rol (kunnen) spelen, transparant en eerlijk te zijn over uw eigen optreden en eventuele fouten te erkennen, te delen en hiervan te leren.