Kennis opdoen over het begeleiden van Rio’s en ervaringen delen, daar is duidelijk behoefte aan. De jaarlijkse kwaliteitsbijeenkomst van de Landelijke Beoordelingscommissie Rio’s (LBR) trok circa honderd opleiders, beoordelaars, bestuurders, kernopleiders en opleidingscoördinatoren. Op donderdagmiddag 14 november heette Mariejanne Waals hen in de monumentale Villa Jongerius in Utrecht hartelijk welkom. De voorzitter van de LBR deed ook een oproep: “Voor een paar leden van de Landelijke Beoordelingscommissie Rio’s zit de maximale termijn erop. We zijn op zoek naar geïnteresseerden om hen op te volgen.”
Voor de volle zaal met aandachtige luisteraars gaf psycholoog, coach en docent George Smits inzicht in de werking van feedback, waarbij hij regelmatig de lach opwekte. “We geven de Rio feedback met als doel dat hij of zij ervan leert. Als mens doorlopen we drie fases als we groeien: de these (wie ik denk dat ik ben), de antithese (au, ik hoor ineens van alles dat ik niet goed doe) en synthese, de integratie van het geleerde. Leren is best moeilijk. Het is een gedragsverandering waarvoor in de hersenen nieuwe verbindingen moeten worden gelegd. Ook zijn er individuele verschillen in de plasticiteit van de hersenen. Deze verschillen zijn enerzijds genetisch bepaald en bestaan daarnaast als gevolg van onze ervaringen in het leven. Heeft een Rio op zeer jonge leeftijd bijvoorbeeld een traumatische ervaring gehad, dan kan hij of zij zich ook nu nog kwetsbaarder voelen en minder bereid om naar zichzelf te kijken. Terwijl kwetsbaarheid in de zin van iets aangaan zonder te weten wat het resultaat zal zijn belangrijk is om te kunnen leren. Kijk ook naar de overtuiging van de Rio en die van jezelf als opleider als het gaat om de vraag: mag ik leren of moet ik het al kunnen? En: hoe kan ik mild naar mijn fouten kijken? Dat laatste is belangrijk om van fouten te kunnen leren. Hier is compassie en veerkracht van de opleider gevraagd. Het komt erop aan dat de opleider het vermogen en de wens heeft om de Rio als mens te zien en diens behoefte aan te voelen en te begrijpen door zich te verbinden, te luisteren en inzicht te geven.”
Verschil in perceptie
Individuele ervaringen in het leven van de opleider kunnen ook de waarnemingen in het gedrag van de Rio kleuren. George: “Als opleider ben je steeds aan het waarnemen om feedback te kunnen geven, maar hoe objectief zijn je waarnemingen eigenlijk? De perceptie van de opleider kan anders zijn dan die van de Rio met diens eigen achtergrond en ervaringen. Daarom is het goed als de opleider en de Rio samen elkaars waarnemingen bespreken. En als de opleider bijvoorbeeld tegen de Rio zegt dat hij of zij te gedetailleerd is en de Rio dit ontkent, kan de opleider de Rio zelf de hoofdzaken en details in een zaak laten benoemen. Hierdoor komt de Rio eerder zelf tot de overtuiging dat hij of zij te gedetailleerd is dan dat de opleider de Rio ervan gaat proberen te overtuigen.” Ook gaf hij de tip: “Wees je ervan bewust dat er een verschil is tussen feedback geven en grenzen stellen. Als opleiders doen we onbewust nogal eens dat laatste. De Rio krijgt dan snel het gevoel dat hij of zij wordt afgerekend en de neiging zich te verdedigen. Jammer, want dat vermindert het leren.”
Van leren naar kunnen
Na een flink applaus voor deze geanimeerde inkijk in het lerend vermogen van de mens verdeelden de deelnemers zich over diverse workshops. In één daarvan vertelde familierechter in Arnhem, praktijkopleider en docent van de cursus ‘Opleiden van collega’s’ Marcel Snijders verder over feedback. “Als opleider ben je de wegwijzer in het leerproces, maar de meeste Rio’s willen alles al kunnen. Maak de Rio ervan bewust dat hij of zij aan het leren is en fouten mag maken. Je geeft feedback aan de Rio, zodat hij of zij ervan kan leren. Dat de feedback bij de Rio aankomt, is een gezamenlijk doel.”
Concreet en gedoseerd
Wat is feedback precies? Marcel: “Het is specifieke informatie over de vergelijking tussen de waargenomen prestatie van de Rio en een norm. Specifiek ben je niet met ‘je verloor de regie’ of ‘er zat weinig structuur in de zitting’, wel met ‘je liet mensen op een gegeven moment door elkaar heen praten; je mag mensen onderbreken’. Geef de feedback ook tijdig, wacht niet te lang. En creëer een veilige sfeer door van het begin af aan te werken aan de relatie. Sleutelwoorden zijn hierbij vertrouwen, wederkerigheid, openheid, gelijkwaardigheid, welwillendheid, kwetsbaarheid, zorgvuldigheid.”
In het leerproces van de Rio zijn de normen de vijfenzeventig leerdoelen. Marcel: “Maak in het leerproces steeds een keuze uit deze doelen. Het heeft geen zin om aan alle doelen tegelijk te werken, want er is tijd nodig om de feedback te laten bezinken bij de Rio en groei te bereiken. Geef de feedback daarom gedoseerd en laat in een feedbackgesprek af en toe stiltes vallen. Denk groot, maar doe klein; evalueer steeds en kijk: wat is de volgende stap?” Ter illustratie hoe het geven van feedback duidelijk niet hoort te gaan, toonde Marcel een filmpje, dat tot gegrinnik onder de twintig luisteraars leidde.
Maatwerk
Marcel vervolgde: “Zorg daarnaast voor maatwerk, want de ene Rio hoort misschien alleen de ontwikkelpunten en niet de sterke punten, terwijl de ander een dermate positief zelfbeeld heeft dat het precies andersom is. Stem de leerstijl ook af op de Rio en zorg voor reële verwachtingen ten aanzien van het actuele kunnen van de Rio.”
Verschil tussen acute en chronische stress
Adviseur Management Development bij de Raad voor de rechtspraak en gecertificeerd coach Marije van Duijne Strobosch benadrukte het belang om gezonde en ongezonde stress te herkennen. “Acute stress hebben is prima in een zitting. Het maakt je geconcentreerder en alerter. Ontspan je daarna niet, dan krijgt je lichaam geen kans om de stress te laten zakken en kom je in een staat van chronische stress terecht. Dat kan leiden tot blijvende lichamelijke schade. Bovendien komt er dan nog maar weinig informatie bij een mens binnen. Stress moet eerst zakken. Wees daarom in het ontwikkelproces van de Rio alert op stress.”
Individueel stressprofiel
Schiet ieder mens even snel in de stress? Marije: “Nee, dat is verschillend, we hebben allemaal een individueel stressprofiel. Ten eerste is het genetisch bepaald hoe hoog het niveau van het stresshormoon cortisol van nature is. Ook de omgeving speelt mee. Hoeveel stress had je moeder bijvoorbeeld als gevolg van ervaringen toen ze zwanger was van jou? Dit kan van invloed zijn op jouw stressprofiel. En wat speelt er momenteel in je leven? Daarnaast zijn je houding en gedrag van invloed op je stressgevoeligheid. Rio’s zitten vaak in een stressvolle levensfase van trouwen, kinderen krijgen, mantelzorgen. Daarnaast zijn sowieso veel mensen in onze organisatie gevoelig voor een burn-out, omdat ze plichtsgetrouw, loyaal, perfectionistisch en idealistisch zijn.”
Bespreek stress
Hoe herken je stress bij de Rio? Marije: “Ieder mens heeft een eigen patroon waarin stress zich uit. De ene krijgt fysieke klachten, een ander ligt ’s nachts te piekeren. Vraag daarom vanaf de start van de opleiding aan de Rio: wat is bij jou het eerste waaraan ik kan merken dat je stress te hoog wordt? Ook helpt het om de Rio uit te leggen wat het verschil is tussen kortdurende en chronische stress, en waartoe het laatste kan leiden. Bespreek stress, juist met Rio’s. Ze willen zo graag slagen voor de opleiding, dat ze maar doorgaan en ontkennen dat ze stress hebben, met alle mogelijke gevolgen van dien. Bekijk per moment hoe het gaat met de stress en wees flexibel in het vinden van een oplossing.” Een van de workshopvolgers deelde een praktijkervaring: “Ik heb bij een Rio tijdelijk wat werk weggehaald, waardoor ze uiteindelijk de opleiding met succes kon afronden.” In de andere twee workshops stonden respectievelijk het uitwisselen van ervaringen tussen de verschillende betrokkenen van de Rio-opleiding centraal en konden de deelnemers ervaren hoe de beoordelingscommissie werkt.
Door alle workshops werd duidelijk dat waarnemen nog niet zo eenvoudig is. George: “Als opleider krijg je allerlei indrukken van de Rio, maar zie je ook echt? Als een Rio boos reageert op feedback, kijk je dan welke angst of verdriet eronder zit? Je ziet het pas als je het weet.”
Lid worden van de Landelijke Beoordelingscommissie Rio’s?
Is je interesse in het lidmaatschap van de Landelijke Beoordelingscommissie Rio’s gewekt? Neem dan contact op met Mariejanne Waals, voorzitter Landelijke Beoordelingscommissie Rio’s. Meer informatie over de openstaande vacatures vind je op Intro landelijk.