Op donderdag 7 maart was een recordaantal van ruim 190 deelnemers in de Utrechtse Jaarbeurs bijeen op de Dag van de Opleider. Deze jaarlijks door SSR georganiseerde dag had dit jaar het thema: IMPACT. De motivatie voor de komst was divers: “Ik vind het prettig om het theoretische kader te krijgen van mijn werk als praktijkopleider.”, “Niets is zo mooi als een Rio weer de goede kant op te krijgen wanneer deze even vastloopt.”, “Ik steek er iedere keer weer wat van op en ben weer voor een jaar gecertificeerd.” en “Ik vind het heel fijn om ervaringen met collega’s te delen en van hen te leren”.
Elk jaar trekt de Dag van de Opleider meer rechters, rechter-commissarissen en raadsheren die vooral uitkijken naar praktische tips om startende collega’s optimaal in de praktijk te begeleiden. Dit naast hun primaire werk, in de vier uur per week die ervoor staan, en vaak verdeeld over twee rechters per rechter in opleiding (Rio). “Mijn waardering is groot voor uw inzet als praktijkopleider in uw drukke werkweek. U bent de cruciale schakel voor de Rio. U bent zijn of haar voorbeeld, vraagbaak en inspirator”, zei Gerard Tangenberg, voorzitter van het College van Bestuur van SSR. “We zien dat het nodig is dat er meer ruimte komt voor uw werk als praktijkopleider en dat het niet gezien wordt als iets dat er even bij gedaan kan worden, zoals u nu soms ervaart.” Tim Wassink, kernopleider bij SSR en bestuursrechter van de rechtbank Noord-Nederland, gaf een voorzet tot nog een andere discussie: “De kwaliteit van de praktijkopleider is afhankelijk van zijn of haar relatie met de Rio. Daarom is het van belang altijd een klikgesprek te voeren om te kijken of er een goede match is. En evalueer tussentijds de kwaliteit van de samenwerking om eventueel alsnog een andere match te kunnen maken.”
Inspirerend leiderschap, ook onbewust
Na deze boodschap vanuit SSR nam Arnold Bakker het woord. De hoogleraar Arbeids- en organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en oud-president van EAWOP (European Association of Work and Organizational Psychology) stelde: “Als praktijkopleider bent u eigenlijk coach: u begeleidt de Rio in het bereiken van doelen en bespreekt samen hoe u dit wilt aanpakken. Impact op het begeleiden hebben deze drie dingen: onbewuste invloeden op leiderschap bij jezelf en de Rio, bewuste invloeden op leiderschap en zelfleiderschap. Denk onder meer aan de invloed van slaap: met een goede nachtrust zult u meer bevlogenheid en positiviteit uitstralen. Uw coachee neemt dit onwillekeurig over, want mensen spiegelen elkaar. Wees je ook bewust van de gezagsverhouding tussen jezelf en de Rio. Die kan onbewust van invloed zijn. Het is belangrijk om veel met de Rio te praten over zaken zoals faalangst en weinig zelfvertrouwen.”
Verschillen in psychologische basisbehoeften
Sociaal psycholoog Pieternel Dijkstra benadrukte in haar betoog de drie psychologische basisbehoeften om de Rio positief te beïnvloeden: autonomie (‘ik kan het zelf’), competentie (‘ik kan het’) en relatie (‘ik hoor erbij’). “Naar mate deze meer zijn vervuld, zit de Rio beter in zijn of haar vel en presteert hij of zij beter. Wel verschilt de mate waarin iemand elk van de drie basisbehoeften heeft. De ene persoon vindt het erg belangrijk zelf beslissingen te nemen, terwijl de ander zich vooral richt op hard werken en goede prestaties of juist verbondenheid voorop stelt en daarom veel wil praten. Onderzoek daarom als praktijkopleider hoe dit bij je Rio zit. Je verplaatsen in het perspectief van de Rio om je op zijn of haar behoeftes af te stemmen is een groot contrast met het controlerende, autoritaire begeleiden. Daar wil je in deze organisatie met een sterke hiërarchie vanaf, in ieder geval binnen de opleiding.”
Verschil in leerzone en prestatiezone
Na de wetenschappelijke verdieping in de ochtend en de lunch waar de deelnemers verrast werden met een sierende persoonlijke boodschap, startten de workshops. Bijvoorbeeld over de manier waarop mensen leren en groeien in hun vak. Workshopleider Theo Visser: “Een belangrijke factor naast aanleg en passie is inspanning. Heel veel uren doelbewust oefenen is een vereiste om ergens goed in te worden. Daarbij is het voor praktijkopleiders van belang het verschil in de gaten te houden tussen de leerzone en prestatiezone. Bevindt de Rio zich in de fase waarin fouten er mogen zijn of beheerst de Rio voldoende basisvaardigheden en mag zo goed mogelijk presteren verwacht worden? Spreek dit met de Rio af, ook per vaardigheid. En vergelijk de Rio niet met anderen, maar kijk naar elke vooruitgang, hoe klein ook. Een cijfer vier is onvoldoende, maar als het eerst een drie was, is er toch progressie. Benoem die.”
Factoren voor mentale kracht
Over het presteren onder die werk- en tijdsdruk en pieken op het juiste moment ging de workshop van Rico Schuijers, mentaal coach van onder meer topsporters. “Onder kritische en uitdagende omstandigheden presteren wordt nogal eens verward met een boeddhistische zen-toestand. Maar waar het om gaat, is in harmonie zijn met je Rio. Samen werk je aan mentale kracht. Kijk daarbij naar de mate waarin je Rio kan focussen. In hoeverre kan een Rio bijvoorbeeld de aandacht op de taak houden, helder waarnemen en weloverwogen beslissen onder kritische en uitdagende omstandigheden? Bijvoorbeeld bij werkdruk, slaap, pestende collega’s, omgevingsgeluiden, faalangst en fouten. Kijk ook hoe de Rio tegen zichzelf praat. ‘Moeten’ geeft druk en ‘proberen’ is vrijblijvend, terwijl ‘willen’, ‘kunnen’, ‘doen’ en voor een rechter vooral ook ‘durven’ woorden zijn die je helpen te presteren.”
Ook over andere aandachtspunten konden de praktijkopleiders hun kennis en vaardigheden verdiepen en verbreden in workshops, bijvoorbeeld over omgaan met stagnatie in het leerproces van de Rio. De vele concrete tips van de sprekers, vaak ook met humor gebracht, en de interactie in de vorm van vragen en oefeningen brachten de deelnemers weer veel nieuwe inspiratie en ook nieuwe vragen. Daar werd tijdens de borrel nog een tijd geanimeerd over doorgepraat.
SSR aanbod voor praktijkopleiders
Naast de jaarlijkse Dag voor de praktijkopleider, biedt SSR diverse trainingen voor praktijkopleiders binnen de gerechten en parketten. Het interessegebied Leren en opleiden op de SSR-website geeft een overzicht.