Kinderen die bekneld raken in een vechtscheiding, lopen grote schade op. Rechters Deirdre Klijn en Johan Vissers willen deze kinderen beter beschermen. Beiden spreken 4 oktober in Amsterdam op de door SSR georganiseerde Meillo-lezing ‘Passie voor kinderrechten’ over de stevige stappen die er worden gezet om het scheiden voor de rechter minder conflictueus te maken. Vooruitblikkend lichten zij een tip van de sluier op, samen met oud-minister André Rouvoet, die ook een bijdrage levert aan de lezing.
Kinderrechten, niet direct een thema waarbij mensen denken dat er in Nederland van alles mis mee is. Moeten we niet vooral opkomen voor de rechten van het kind in landen als Bangladesh of Roemenië? Toch is er ook in Nederland nog genoeg werk aan de winkel, zegt André Rouvoet, oud-minister voor Jeugd & Gezin, nu voorzitter van het platform ‘Scheiden zonder schade’: “Natuurlijk zijn de issues rond kinderrechten bij ons minder extreem, maar ook in Nederland valt een flink aantal kinderen tussen wal en schip. Bijvoorbeeld als ze betrokken raken bij een heftige scheiding van hun ouders.”
‘Je bent maar één keer kind’
Dit kinderleed zien rechters aan zich voorbijtrekken in de rechtszaal: “Ik zie in de dagelijkse praktijk veel te veel ongelukkige kinderen langskomen”, stelt Deirdre Klijn, familierechter bij rechtbank Noord-Nederland. “Vechtscheidingen zijn een belangrijke oorzaak. Als ouders elkaar gaan bestrijden, zijn ze zo met zichzelf bezig, dan vergeten ze vaak hun kinderen als kind te behandelen. Terwijl je bent maar één keer kind, die jaren kun je later niet meer inhalen.” Dat kan deze kinderen in hun latere leven flink opbreken, benadrukt Klijn. “Als je langdurig beschadigd raakt door een heftige scheiding, word je later als volwassene vaker eenzaam en raakt eerder verslaafd aan verdovende middelen. Ook is het schoolniveau van beschadigde kinderen gemiddeld zeker één niveau lager.”
Vereende krachten
Alle reden dus om de gevolgen van vechtscheidingen met vereende krachten in te dammen. Dat gebeurt de laatste jaren vanuit verschillende hoeken in de samenleving. Zo overhandigde Rouvoet begin dit jaar aan ministers Dekker en De Jonge het rapport ‘Scheiden… en de kinderen dan?’ Hierin staan acties en oplossingen om de schade door scheidingen voor kinderen tegen te gaan. Eind 2016 kwam de Rechtspraak met het visiedocument ‘(Echt)scheiding ouders met kinderen’, waarin de focus ligt op bescherming en verbetering van de positie van het kind. Ook hier veel nadruk op concrete verbeteringen voor kinderen en ouders. Zoals bijvoorbeeld de ‘regierechter’, die het proces in één hand houdt en zorgt dat de verschillende partijen niet langs elkaar heen werken. Een andere oplossing is dat rechters actiever doorverwijzen naar hulpverlening op maat, zodat het conflict tussen de ouders minder snel escaleert. Deirdre Klijn, die het visiedocument schreef in opdracht de Raad voor de rechtspraak: “Je merkt dat er onder rechters een breed gevoelde behoefte is om deze kwestie aan te pakken.”
Eén rechter per gezin
De regierechter bestaat al een aantal jaren, maar wordt nu breder in de Rechtspraak verankerd, vertelt kinderrechter Johan Visser. Visser is landelijk woordvoerder Familie voor de Rechtspraak en liaisonrechter Internationale Kinderbescherming en Kinderontvoering. “De regierechter wordt als het ware geïnstitutionaliseerd”, zegt Visser. “Het is veel beter als ouders en kinderen steeds met dezelfde rechter te maken hebben. Eén gezin, één zaak, één rechter is het principe. Dan heeft de rechter overzicht over het hele proces. Hij weet welke hulpverleners er bij de scheiding betrokken zijn en kan op zitting beter het gesprek voeren met kinderen en ouders.” Dit lijkt allemaal logisch en vanzelfsprekend, maar dat was het lange tijd niet. “Tien jaar geleden kwam het regelmatig voor dat één gezin te maken kreeg met meerdere rechters”, vertelt Klijn. “Eén rechter voor het geschil rond de kinderen, een tweede voor de alimentatie en een derde voor de boedelverdeling. Als zaken dan bovendien werden aangehouden, zag één gezin soms wel acht rechters.”
Doodsbenauwd kind
Ook de hulpverlening aan kinderen die in het gedrang komen door scheidingen was lange tijd te versnipperd, weet Visser. “In sommige zaken was de hulp totaal gefragmenteerd. Ik had ooit een meisje van dertien voor me die in huilen uitbarstte omdat ze ten einde raad was. Ze werd geclaimd door haar suïcidale moeder, haar vader was boos op haar omdat zij niet bij hem wilde logeren. Dit kind was doodsbenauwd om het huis te verlaten, ze was bang dat haar moeder zichzelf iets aandeed. Het probleem was dat iedereen – moeder, vader, kind – geen, dan wel aparte hulpverleners hadden. Daardoor was er geen totaalbeeld. Nu brengen we die hulplijnen zoveel mogelijk samen met een behandeling bij dezelfde rechter.” Ook Rouvoet hecht veel waarde aan het creëren van één aanspreekpunt voor ouders en kinderen. “Wie bel ik nou eigenlijk als ik ga scheiden en dat zo goed mogelijk wil regelen? Een scheidingsloket kan hiervoor een oplossing bieden. Dan is er één plek waar alle betrokkenen terecht kunnen: voor, tijdens en na de scheiding.“
‘Toernooimodel’ polariseert
Drijft de wijze waarop ouders procederen rond een scheiding beide partijen niet verder uit elkaar, in plaats van dat er een brug wordt geslagen? Die fundamentele vraag wordt de laatste jaren binnen en buiten de rechtspraak steeds vaker gesteld. Zodra beide ouders gaan procederen en een advocaat inhuren komen ze al snel terecht in wat heet het ‘toernooimodel’: de dynamiek van actie en reactie leidt al snel tot tegenspraak in plaats van samenspraak. Daarom wordt in het visiedocument van de Rechtspraak voorgesteld dat het mogelijk gaat worden dat beide ouders één gezamenlijke advocaat aanwijzen. “Het toernooimodel is vaak zó onnodig”, vindt Klijn. “Heel regelmatig zijn ouders het maar over één onderdeel oneens. Maar door de polarisatie in de procedure gaan alle registers open, zodat ze het uiteindelijk over alles oneens zijn. De kunst is om het probleem klein te houden.”
App-ruzies in de rechtszaal
Rouvoet gaat de komende tijd de hele scheidingsprocedure op de schop nemen. “Bij de meeste scheidingen werkt de huidige wijze van procederen prima. Dan is er geen groot conflict, de rechter geeft er een klap op en dat volstaat prima.” Maar bij vechtscheidingen wreekt zich de gang van zaken wel, ook ten koste van het kwetsbare kind. “Als partners gaan strijden via hun advocaten gaat dat vaak over de hoofden van de kinderen heen. Ik was een keer toeschouwer bij een rechtszaak waarin de ouders zonder rem de rechter vertelden wat ze elkaar al ruziënd allemaal hadden toegevoegd. Tot en met citaten uit de app aan toe. Wanneer je daar als kind tussen zit, lijd je daar natuurlijk onder.”
Passie voor het recht
Voldoende stof voor gesprek tijdens de Meillo-lezing, die naar goede gewoonte plaatsvindt in de Rode Hoed. Rechters Klijn en Visser zullen er allebei hun verhaal delen met het publiek. Met de passie waar de Meillo-lezing het patent op heeft. “Deze lezing is een mooi podium om te laten zien dat op het front van scheidingen echt wordt geprobeerd om het beter te maken voor kinderen en hun ouders”, aldus Visser. Andere sprekers tijdens de achtste Meillo-lezing zijn prof. dr. Pauline Meurs (hoogleraar bestuur van de gezondheidszorg Erasmus universiteit Rotterdam / voorzitter Raad voor Volksgezondheid en Samenleving) en Aloys van Rest (directeur Defence for Children).
Aanmelden
Iedereen die geïnteresseerd is in recht, rechtspraak en opsporing is op 4 oktober 2018 welkom van 15.30 tot 18.00 uur (*) in de Rode Hoed te Amsterdam. Aanmelden voor de SSR Meillo-lezing is mogelijk via events@ssr.nl. Aan deelname zijn geen kosten verbonden.
(*) Inloop van 15:00 tot 15:30 uur / Borrel van 18:00 tot 19:00 uur.