Strijders voor de rechten van het kind. Een jonge vluchtelinge die het opneemt voor haar lotgenoten. Bevlogen rechters met oog voor kinderen. De achtste en laatste Eva Meillo-lezing deed haar reputatie eer aan: vol passie, engagement en constructieve plannen voor een betere toekomst. “Het gaat erom dat je je afvraagt: ‘Wat zou het kind denken, voelen, willen?’.”
Openingsspreker Pauline Meurs, hoogleraar Bestuur Gezondheidszorg en voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, leeft bepaald niet in een ivoren toren. Haar pleidooi voor een betere Jeugdzorg illustreert ze telkens met hele concrete voorbeelden. Zoals Thomas, die op zijn vijftiende uit huis werd gehaald en terecht kwam in de residentiële jeugdzorg. Een half jaar later ging hij zonder enige begeleiding weer naar huis en toen ging het mis. Hij liep van huis weg, werd dakloos en ging drinken. Jeugdzorg wilde niks meer voor hem doen, onder meer omdat hij bijna achttien was. Dit soort voorbeelden vraagt volgens Meurs om een structureel andere aanpak van de hulp aan jongeren. Die moet gericht zijn op het behalen van levensdoelen, niet op het bereiken van een bepaalde leeftijd. “En start de hulp op tijd, ga al met een 14-15 jarige het gesprek aan: ‘Wat heb je nodig richting zelfstandigheid, bijvoorbeeld begeleid wonen. Laat jongeren terugkomen als het even niet lukt, als ze een dip hebben qua opleiding of verslaving. Dat lijkt een open deur, maar het gebeurt veel te weinig”, benadrukt ze.
Hartenkreet
Haar tweede hartenkreet: kom als hulpverlener dichter bij de belevingswereld van de jongere, nu is die afstand vaak te groot.” Als positief voorbeeld noemt ze een huiskamerproject waar ze op bezoek was. “Heel indrukwekkend, jongeren die de stap maken van afhankelijkheid naar zelfstandigheid. Ze koken samen, vullen samen de vele formulieren in, ze krijgen les in taal, digitale vaardigheden, doen rollenspellen en advocaten en andere hulpverleners komen langs om hen te helpen.” Tenslotte drukt ze de zaal met juristen en beleidsmakers op het hart om de professionals in de hulpverlening meer handelingsvrijheid te geven. Die manoeuvreerruimte is nu te krap, en de jongeren zijn hiervan de dupe. Onder meer als het gaat om de vele soorten budgetten. “Het is vaak nodig om meerdere budgetten aan te spreken, maar dat kan niet. Dit of-of-of systeem is een verschrikking. We zouden dat moeten doorbreken, bijvoorbeeld via een overgangsbudget.”
Nederlands kinderleed
Vervolgens bestijgt een bijzonder duo het podium: een jonge vluchtelinge en bevlogen veteraan in de strijd voor kinderrechten: Hevien Dali en Aloys van Rest. Van Rest begint met het voordragen van een gedicht van Herman van Veen: “’Wie is er zo aan jou voorbijgegaan? Wie heeft jou net als ik te weinig liefgehad?’. Uit dit gedicht haal ik dagelijks inspiratie”, stelt Van Rest, die werkte met kindsoldaten in Zuid-Soedan en bij Defence for Children ontdekte hoe ‘verdomde belangrijk’ het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) is: dé juridische waarborg voor het kwetsbare kind. In Nederland wonen de gelukkigste kinderen ter wereld, weet hij. Maar dat wil niet zeggen dat hier geen groot kinderleed bestaat. Jaarlijks zijn 84.000 kinderen het slachtoffer van kindermishandeling: “Dat zijn de Arena en de kuip vol.” Daarnaast zitten 21.000 kinderen in de pleegzorg: “Zij verhuizen vaak van instelling naar instelling, van gezin naar gezin. Dat is funest voor je ontwikkeling.” 292.000 kinderen leven in armoede, ruim 2700 in de gesloten Jeugdzorg. Hoe bestaat het dat in één van de rijkste landen ter wereld nog zoveel kinderen de dupe zijn?” Extra jammer dat er in Nederland zo weinig met het IVRK wordt gedaan. “In rechterlijke uitspraken wordt er marginaal aan getoetst. Het verdrag is zo’n mooi cadeautje, waarom pakken we het niet uit?”
Eigen VN-rapportage jongeren
Tevredener is Van Rest met de VN-commissie voor de rechten van het kind in Genève, die iedere 5 jaar de kinderrechten in Nederland tegen het licht houdt. Dat gebeurt evenwichtig, vindt hij. “De commissie neemt ook de schaduwrapportage serieus die tachtig Nederlandse maatschappelijke organisaties opstellen. Nog mooier vindt Van Rest de eigen rapportage die Nederlandse jongeren maken. “Het is fantastisch om te zien hoe ze die presenteren. De commissie doet er ook echt iets mee. De jongerenvisie wordt meegewogen, de commissie koppelt die terug en als ze bezwaren hebben kunnen de jongeren in verweer komen.”
‘Ik was angstig’
Tijd voor Hevien’s verhaal, die lang veel minder positieve ervaringen had met inspraak. “Als kind uit een Syrisch ‘landverhuizergezin’ werd er niet naar mij geluisterd. In Dokkum wachtte ik jarenlang op een verblijfsvergunning: ik was angstig, onzeker, veel minder kind.” Later werd ze diverse keren het middelpunt van een landelijke actie om haar in Nederland te houden. “Toen kreeg ik letterlijk een podium. Ik stond als 10-jarige in de schouwburg naast een ex-wethouder en voelde me niet minderwaardig.” Ze heeft nu haar verblijfsvergunning en zet zich in voor lotgenoten. Zoals jonge uitgeprocedeerde asielzoekers die ‘onder een brug of boom’ dreigen te belanden. Nog steeds wordt er te vaak óver in plaats van mét kinderen gesproken, weet ze. “Het gaat te veel over getallen, dossiers en clichés. Ik lobby om dat te veranderen.” Wat ze verder doet, vraagt iemand uit het publiek. “Ik studeer rechten.” Een warme lach vult de zaal.
Koppen tegen elkaar
Ook de volgende spreker heeft passie voor kinderrechten. André Rouvoet was de eerste minister voor Jeugd en Gezin en is nu voorzitter van het Platform ‘Scheiden zonder schade’. “Gisteren stond ik toevallig ook in de Rode Hoed, als voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland. Heel belangrijk, maar rechten voor kinderen raken bij mij iets veel diepers.” Als minister gebruikte hij het IVRK ‘grondig’ voor zijn beleidsplan. Minder schade voor kinderen door scheidingen was toen al een belangrijk issue. “Het is echt een omvangrijk probleem. Jaarlijks maken 70.000 Nederlandse kinderen een scheiding mee. Dat zijn er tijdens de drie uur van deze Meillo-lezing dus al 24. “Zorg dat er een steunfiguur in de buurt is die kinderen kan opvangen”, bepleit hij. “En ontvlecht partnerschap van ouderschap, in het belang van het kind. Dat is heel moeilijk als je met de koppen tegen elkaar gaat. Maar het is pure noodzaak.”
Ouders beter stutten
Ouders die elkaar tijdens een scheiding voor rotte vis uitmaken. Kinderrechter Deirdre Klijn heeft het vaak gezien. “Dan lijken ze te vergeten dat ze ooit samen een kind hebben gemaakt. Alsof je over je kind kunt zeggen ‘Joh, ik koop een nieuwe fiets’. Je kind leeft en is afhankelijk van jou.” Het is Klijn’s drijfveer om deze kinderen een stem te geven. “Niet alleen als rechter. Ook als buurvrouw, moeder op school. Wie kent niet een gezin in scheiding waar je wel eens bij denkt: ‘Die arme kinderen, moet ik niet wat doen?’.” Ze geeft een schrijnend voorbeeld uit de rechtszaal: “Drie kinderen van 7, 12 en 14 jaar met twee hoogopgeleide ouders. De ouders hadden een totaal verziekte relatie, wilden elkaar kapot maken. Het ging zo ver dat de kinderen zich wekelijks midden op de oprit van een Vinex-woning moesten omkleden. Omdat de ouders de kleren van de ander niet in hun huis wilden hebben. Wat betekent dit voor deze kinderen, hoe schadelijk is zo’n vernederend ritueel?” Haar boosheid zette Klijn om in daden: ze schreef het visiedocument ‘(Echt)scheiding ouders met kinderen’ namens de Rechtspraak. “Het is belangrijk er op tijd bij te zijn, in die fase van de strijd dat er nog ruimte is voor nieuwe inzichten”, zegt Klijn. “Nu laten we zo’n gezin steeds weer los. Na het gesprek met maatschappelijk werk, na de mediator, na de advocaat. En dan eindig je met twee advocaten in een vastgelopen conflict. We moeten ouders beter stutten.”
Vader afgezworen
Collega-rechter Johan Visser is het daar roerend mee eens. Plan zittingen sneller in, zodat je escalatie voorkomt. Houd het bij één rechter per scheiding, niet meerdere. Een goed gesprek in de rechtszaal kan veel verschil maken. Zelf neemt Visser de tijd voor kinderen die bij een scheiding betrokken zijn. “Zo sprak ik een diepgelovig meisje die haar vader had afgezworen omdat hij in zonde leefde met een nieuwe vrouw. Nu ben ik een domineeszoon dus dat scheelt. Na een lang gesprek concludeerden we dat geloof vooral draait om liefde en vergeving. Dat gaf lucht en ruimte.” Zijn voorstel aan het meisje om het persoonlijk gesprek aan te gaan met haar vader slaagde en de verhoudingen werden hersteld. Voor een rechter moet het belang van het kind altijd de eerste overweging zijn, vindt Visser. “Het gaat erom dat je je afvraagt: ‘Wat zou het kind denken, voelen, willen?’.” Gelukkig is het niet altijd kommer en kwel. “Het merendeel van de scheidingen dat ik behandel, verloopt aangenaam. Gelukkig maar.”
Eva Meillo-prijs naar ‘De zweetvoetenman’
Het slotakkoord van de middag is ook het slotakkoord van een traditie. Voor de achtste en laatste keer wordt de Eva Meillo-prijs uitgereikt. ‘De media’ zijn aan de beurt dit keer, die de prijs om het jaar hebben gedeeld met een bijzonder project in de wereld van justitie en politie. Na een reeks beeldende documentaires is het nu de beurt aan een boek: ‘De zweetvoetenman’ van Annet Huizing en Margot Westerman. “Een boek dat bewijst dat de wereld van het recht niet saai en stoffig is”, prijst juryvoorzitter Ankie Broekers-Knol. “Er gaat een wereld voor je open. Het Hoornse taart-arrest, het copyright, de aanhouding van rapper Tyfoon, met pakkende voorbeelden worden abstracte begrippen feilloos gefileerd. Gericht op kinderen, maar een aanrader voor alle leeftijden.” Dat laatste blijkt achteraf uit de lange rij wachtenden in de lobby die hun net aangeschafte exemplaar laten signeren door de auteurs.
Hernieuwde samenwerking
Toch gaat het gedachtengoed van Eva Meillo niet verloren voor het Openbaar Ministerie. De samenwerking met de gelijknamige stichting gaat door op projectbasis, benadrukt Gerrit van der Burg (voorzitter College van procureurs-generaal). Met – net als vanmiddag – de jeugd als hoofdthema. “Jongeren hebben het recht om hun plek in de samenleving weer terug te krijgen.” Van der Burg noemt twee projecten die al in de verf staan: een educatief programma voor het vak Maatschappijleer en steun aan een artikelenreeks in het Parool waarin de journalisten ‘onder de huid kruipen’ van Justitie. De slotnoot is voor Hanneke Groenteman, de vaste anchorwoman van de Meillo-lezing: “Altijd actueel, steeds verrassende gasten”, memoreert ze gemeend. En dan valt voor de laatste keer het doek.