De rol van beoordelaars, de donkere menselijke eigenschappen, de spanning van Rio’s om voor de landelijke beoordelingscommissie te verschijnen. Het kwam donderdag 23 november allemaal aan bod op de kwaliteitsbijeenkomst van de commissie in Utrecht. Rio-opleiders en commissieleden wisselden uitgebreid van gedachten: “Kandidaten worden niet afgebrand door de commissie.”
Black box
De opleiders die bij ons een kijkje kwamen nemen, vonden dat verhelderend. Ze voelden zich ook meer gerustgesteld over het verloop en de kwaliteit van het gesprek. ‘Rio’s worden niet opgegeten als ze voor de beoordelingscommissie moeten verschijnen’, kregen we terug”, zegt Mariejanne Waals, voorzitter van de Landelijke Beoordelingscommissie Rio’s (LBR), tijdens haar opening van de jaarlijkse LBR-kwaliteitsbijeenkomst. In de zaal zitten naast commissieleden vooral kern- en praktijkopleiders uit het hele land. “De beoordeling door de commissie wordt door Rio’s nog te veel gezien als een black box”, aldus Waals. “Dat beeld willen we graag bijstellen. Daarom is getracht meer openheid te geven, onder meer door opleiders die dat willen uit te nodigen om een keer een beoordeling bij te wonen.”
Betrouwbare beoordelaars
Wat maakt de ene beoordeling beter dan de andere? Die boeiende vraag beantwoordt daarna key note speaker Marise Born, hoogleraar personeelspsychologie. De klassieke psychologie leert dat mensen de neiging hebben andere mensen vrij positief te beoordelen. Verder zijn beoordelaars het vaak niet met elkaar eens, ze denken behoorlijk verschillend over dezelfde persoon. “Daarom was het voor ons zo’n aangename verrassing dat de drie beoordelaars in uw landelijke commissies heel eensluidend blijken te oordelen. We hebben de drie afzonderlijk ingevulde scoringslijsten, die voorafgaand aan het beoordelingsgesprek werden opgemaakt, met elkaar vergeleken en dat leverde een hoge betrouwbaarheid op. Daarmee wil ik u feliciteren. Dat is heel mooi, zeker als het gaat om zo’n belangrijke beslissing of iemand rechter mag worden.”
Dark Triad
Born neemt haar publiek mee in de academische statistieken van de beoordelaar en de beoordeelde. Die zijn regelmatig verrassend: “Wist u dat de scores bij beoordelingen voor een groter deel bepaald worden door de verschillen tussen beoordelaar dan door verschillen tussen de beoordeelden?” Een ander opmerkelijk inzicht is wat Born noemt de Dark Triad: duistere menselijke eigenschappen zoals Psychopathie (‘volstrekt gebrek aan empathie’), Narcisme (‘leven voor applaus’) en Machiavellisme (‘manipulerend gedrag’). “Vaak worden rechters en andere professionals alleen op positieve criteria zoals integriteit beoordeeld. Maar dat geeft geen volledig beeld”, legt Born uit. “Deze negatieve kenmerken hebben in de praktijk van de werkvloer een intimiderend effect op collega’s en werken contraproductief. Het heeft een toegevoegde waarde daar ook op te testen.”
Effect persoonlijke klik
In de aansluitende workshop gaat Mark Heisen, beoordelingsadviseur, met een kleinere groep dieper in op de thematiek van Born. “De meesten van jullie hier zijn opleider”, begint hij. “Maar jullie zijn natuurlijk ook continu aan het beoordelen.” Heisen pakt het issue op dat een groot deel van de beoordeling afhangt van de beoordelaar. “Dat vinden mensen niet fijn, maar het is wel zo. Wees je daarvan ook bewust. Als je je Rio aardig vindt, is de kans groter dat je hem positief beoordeelt. Probeer te compenseren voor deze persoonlijke klik door te kijken naar objectieve maatstaven. Realiseer je hoe je naar je Rio kijkt.”, zegt Heisen.
Letten op conflicten
Tijdens de workshop blijkt dat de tussentijdse beoordeling van de Rio’s door de landelijke commissie door diezelfde Rio’s lang niet altijd gedeeld wordt met hun opleider. “Ze vertikken het vaak, ook als ik er expliciet naar vraag”, zegt een opleider.” Terwijl zo’n beoordeling juist heel waardevol is voor een goed gesprek tussen Rio en opleider, vindt iedereen. “De verantwoordelijkheid voor het delen ligt sterk bij de Rio”, constateert Heisen. “Je kunt erover nadenken om dat te veranderen.” Ook de Dark Triad wordt verder uitgediept. “Mensen met deze negatieve eigenschappen kunnen ongewenste schade toebrengen. Iedereen kent wel een paar collega’s die daardoor slecht functioneren.” Ook bij de beoordeling van Rio’s kun je hier op letten: “Ik vind het altijd gek als een Rio veel conflicten heeft”, zegt een opleider. Alleen zijn er in de Rio-scorelijst weinig criteria die hier aan relateren, zegt een ander. “Ik denk van wel”, zegt een derde opleider. “Zo iemand scoort laag op samenwerking en vermoedelijk ook op het punt ‘contact met de rechtzoekende’ en ‘bereidheid in te springen’.”
“Deze workshop vond ik nuttig als het gaat waar je bij een beoordeling op moet letten”, zegt Patricia Arnoldus, vertrekkend lid van de landelijke beoordelingscommissie en raadsheer bij Hof ’s-Hertogenbosch. “Interessant vond ik de gedachte dat we niet alleen moeten zien wat we willen zien, maar ook andere aspecten.” Arnoldus was vanaf het begin bij de LBR betrokken: “In het begin was het erg pionieren, nu is het systeem zich goed aan het uitkristalliseren. De commissie wil nu meer tijd besteden aan de twijfelgevallen en minder aan de Rio’s waarvan iedereen weet dat het goed zit.”
Spanning beoordeling
‘Waar staan we nu?’ is het thema van de parallelle workshop. Op het podium staan een oud-Rio, twee LBR-leden en twee praktijkopleiders. Zij beantwoorden vragen van de gespreksleider, die ook de zaal betrekt bij het gesprek. “Ik ben van nature niet zo zenuwachtig, en was dat ook niet voor mijn tussenbeoordeling”, vertelt voormalig Rio Ida Zetstra. “Wel vroeg ik me af: is het na een half jaar al voldoende duidelijk wat ik kan? Gelukkig hoorde ik al snel dat het voldoende was, met een paar verbeterpunten.” De commissie laat bewust snel weten of het goed genoeg is, reageert LBR-lid Bert Versteeg, raadsheer hof Arnhem-Leeuwarden: “Rio’s vinden het spannend, dus krijgen ze aan het begin al de mededeling of het ok is. Al leidt dit ook wel tot geruchten dat als je dit niet snel hoort, je een probleem hebt”, zegt hij.
Tijdrovende feedback
Een opleider uit de zaal merkt op dat het invullen van de feedbacklijsten voor de opleiders heel veel werk is. “Het is echt heftig, het kost onevenredig veel tijd.” Een collega valt haar bij: “Ik voel precies hetzelfde. Ik krijg daar op mijn werk te weinig tijd voor, dus gebeurt het in de avonduren. Het is zo’n grote verantwoordelijkheid, dat wil je goed doen.” Een derde opleider is heel positief over het bijwonen van een beoordeling door de commissie. “Ik kreeg de indruk dat ze heel zorgvuldig te werk gingen en er heel veel tijd aan besteden. En onderling werd er goed gediscussieerd over bepaalde scores. De kandidaat werd niet afgebrand door de commissie en die boodschap zal ik doorgeven aan mijn Rio’s.” Uit een enquête onder Rio-opleiders die in de workshop wordt gepresenteerd blijkt een meerderheid voorstander is van meer invloed van de opleider op de beoordeling. “Het kan geen kwaad als de commissie mij in een aparte adviesronde vraagt of ik vind dat de Rio capabel is”, stelt een opleider uit de zaal. “Ik heb de meeste indrukken van diegene en kan met mijn fingerspitzengefühl aangeven of iemand net wel of niet geschikt is.”
Waterscheiding behouden
Daar is Peter Krepel, opleider bij rechtbank Midden-Nederland, het na afloop van de workshop niet mee eens. “We hebben er voor gekozen om een waterscheiding te maken tussen opleiden en beoordelen. Dan moet je daar bij blijven. Het feedbackformulier biedt voldoende mogelijkheden om te zeggen of je een Rio wel of niet als toekomstige collega wilt.” De totale kwaliteitsbijeenkomst vond Krepel nuttig. “Ik kom als opleider net kijken, dan kun je nog veel leren. Ik vond de wetenschappelijke lezing wat abstract, maar in de workshops werd de concrete link naar de praktijk gelegd.”
Gezamenlijke verbetervoorstellen
Tijdens de bijeenkomst is de Rio-opleiding vanuit verschillende perspectieven bekeken, zijn ervaringen gedeeld en is er gediscussieerd over waar er ruimte voor verbetering en aansluiting op de praktijk ligt. Enkele punten die vaak bleken terug te komen zijn de wens om te beoordelen aan het eind van een leerwerkomgeving en meer gelegenheid tot contact tussen opleiders en beoordelingscommissieleden. “Het is goed om dergelijke punten integraal en vanuit alle betrokkenen te blijven benaderen en gezamenlijk tot verbetervoorstellen te komen. Gedurende het jaar in kleinere groepen maar ook in een groter opgezette bijeenkomst. Volgend jaar organiseren we wederom een dag als deze.”, aldus SSR-beoordelingsadviseur Cynthia Lammers.