Het verschoningsrecht is een zeer actueel rechtsgebied, dat sterk in beweging is. Dit bleek 7 maart op de SSR-Themadag ‘Verschoningsrecht’, waar OM’ers, rechters en advocaten openhartig hun ervaringen en tactieken rond dit onderwerp uitwisselden. “We moeten ons minder laten piepelen’.
Vaker uitproberen
Jullie van het Openbaar Ministerie moet vaker kijken of je een zaak een stukje kunt doorduwen. Of je met de opties die de wet biedt vaker succesvol kunt procederen tegen het beroep dat wordt gedaan op het verschoningsrecht”, daagt advocaat Jacqueline Van den Bosch haar publiek uit. “Stel je vermoedt als officier van justitie dat een havenbedrijf corrupt opereert met medewerking van een notariskantoor. De administratie loopt via de derdengeldenrekening van het notariskantoor. Heeft deze notaris een geheimhoudingsplicht? Nee, stel ik, de notaris kun je beschouwen als ambtenaar en die heeft een aangifteplicht tegen corruptie. Alleen maken officieren dat nooit aanhangig. Dat soort dingen moet je gewoon eens vaker proberen. Jullie kunnen het ons advocaten veel moeilijker maken.”
Openhartig inkijkje
De lezing van Van Den Bosch, partner bij IVY advocaten, is een zeer openhartig kijkje in de keuken van de advocatenwereld. Op heldere en 
humoristische wijze deelt ze de strategieën en juridische trucs die ze gebruikt in zaken waar het verschoningsrecht aan de orde is. Ook wijst ze sportief op de mogelijkheden in de wet die het OM kan benutten om dit beroep op geheimhouding aan te vechten. De deelnemers aan de Themadag ‘Verschoningsrecht’ van SSR, naast enkele advocaten en rechters vooral officieren van justitie en andere parketmedewerkers, luisteren geboeid en stellen veel vragen. “De toepassing van de hoofdregel dat het verschoningsrecht onder ‘zeer uitzonderlijke omstandigheden’ wijkt voor waarheidsvinding proberen wij natuurlijk zoveel mogelijk beperkt te houden”, vervolgt Van den Bosch. “Het voordeel is dat de jurisprudentie rond het verschoningsrecht nog lang niet uitgekristalliseerd is. Dat biedt voor alle betrokken meer ruimte de zaak naar zich toe te trekken.”
Notaris in de cc
Het is de kracht van deze Themadag: advocaten, officieren en rechters die vanuit hun eigen invalshoek en achtergrond de vragen en issues rond het verschoningsrecht in alle openheid ontsluieren. In levendige interactie met elkaar. De dag is eerder geopend door raadsheer en voormalig rechter-commissaris Annerieke Ruige, die de deelnemers langs de theoretische beginselen van het verschoningsrecht leidt. “Artikel 98 Sv lid 2 vertelt ons dat de rechter-commissaris beslist welke brieven en andere geschriften onder de geheimhouding vallen van de verschoningsgerechtigde. Dat betreft eigenlijk alles wat leesbaar is, dus ook e-mails. Wel moet de informatie zijn toevertrouwd aan de beroepsbeoefenaar als zodanig. Als je alleen de notaris in de cc zet zonder dat deze in zijn hoedanigheid als notaris erbij betrokken is, is op deze mail volgens de Hoge Raad het verschoningsrecht niet van toepassing.” Officier van justitie Josien Mooijen, één van de sprekers, haakt in met haar stokpaardje van de middag: “Het is de rechter en niet de officier die beslist of een verschoningsgerechtigde zich terecht op beroept op geheimhouding, niet de officier van justitie. Eerst moet de rechter onherroepelijk beslissen, pas daarna mogen wij het zien en kunnen wij er mee aan de slag.”
KMPG-gebouw ‘van schaamte en schande’
Een baanbrekende casus komt voorbij. De belastingzaak rond de bouw van het KPMG-hoofdkantoor langs de A9, ook wel ‘het gebouw van schaamte en schande’ genoemd. Voor de ontwikkeling en bouw moest KPMG noodgedwongen samenwerken met een projectontwikkelaar die een strategisch stuk van de bouwgrond verworven had. In de joint venture bezat de ontwikkelaar 30 procent en KMPG 70 procent. KMPG ging het eigen pand huren en verkocht het gebouw met veel winst. Om de winstbelasting te drukken werd de verkoopsom door KPMG kunstmatig met 40 miljoen euro gedrukt. De projectontwikkelaar dreigde zijn 30 procent van dit bedrag mis te lopen. Uiteindelijk werd KMPG beschuldigd van valsheid geschrifte en belastingontduiking. In het proces dat volgde werd een deel van het email-verkeer en de notulen van de notaris met KMPG als bewijsmateriaal gebruikt. Het verschoningsrecht gold niet omdat deze geschriften door de Hoge Raad werden aangemerkt instrumenta delicti: stukken die hebben toegeleid tot het misdrijf. “Een gevoelige slag voor de advocatuur”, benadrukt Van den Bosch. Het geeft aan hoe de jurisprudentie rond verschoningsrecht in beweging is, aldus Ruige.
Veel eyeopeners
“Het klopt dat er nog veel discussie is over de regelgeving en de praktijk”, zegt in de pauze deelnemer Josien Pauwelussen, fraudeofficier bij het functioneel parket. “Het is heel interessant om te horen hoe iedereen vandaag zijn eigen oplossingen en dilemma’s presenteert. Ik ben het met advocaat Jacqueline van den Bosch eens dat we als Openbaar Ministerie nog meer kunnen uitproberen als het gaat om verschoningsrecht bij zoekingen.” Martijn Hiemstra, senior parketsecretaris bij het bureau Ontnemingswetgeving Openbaar Ministerie, pikt ook veel concrete tips op uit de Themadag. “Er zitten veel eyeopeners tussen, tools die ik in mijn werk kan gebruiken. Ik heb vrijdag een inval bij een accountant, dat zijn de zaken waar het hier over gaat.”
Draaiboek-app
Officieren van Justitie Mooijen en collega Daniëlle Goudriaan sluiten de dag af met een aantal prikkelende stellingen en discussiepunten. Goudriaan vertelt over een doorzoeking van een bedrijf door een FIOD-team in samenwerking met het OM. Het bedrijf wordt verdacht van corruptie, witwassen en belastingfraude. “Hoe bereid je zo’n inval voor?”, vraagt Goudriaan de zaal. “Is het verschoningsrecht van toepassing op de bewijsstukken? Verwacht het bedrijf de inval? Ik maakte een keer mee dat een bedrijf zei ‘Zijn jullie er nu pas?’. Gelach in de zaal. Bij veel bedrijven ligt het draaiboek voor de inval al klaar, weten haar OM-collega’s in het publiek. “Daar bestaat zelfs een app van”, weet iemand te melden.
‘Minder laten piepelen’
Goudriaan neemt de doorzoeking stap voor stap met de zaal door. “Stel dat er belangrijk bewijsmateriaal verstopt zit in ordners met het opschrift ‘Correspondentie advocatenkantoor’, natuurlijk met het valse oogmerk deze stukken onder het verschoningsrecht te laten vallen. Wat doe je dan?” Een OM’er uit het publiek antwoordt: “Ik zou zeker even vluchtig kijken of het klopt.” “Ook als de advocaat in kwestie ervoor staat?”, maakt Goudriaan het dilemma lastiger.” De meningen zijn verdeeld, maar de meerderheid vindt dat deze stukken meegenomen moeten worden naar de rechter-commissaris. Net als een email-bestand op de harde schijf onder de noemer ‘correspondentie met de arts’. “Bij de bestrijding van witwassen zijn hiervoor speciale typologieën ontwikkeld”, weet een andere OM’er. “Als daar sprake van was, was er voldoende redelijk vermoeden om de stukken in beslag te nemen. Ik zou deze methode in de hele fraudebestrijding inzetten. Ontwikkel typologieën over het misbruik van het verschoningsrecht. Je kunt verdachten nu eenmaal niet vertrouwen op hun blauwe ogen.” Goudriaan vindt het een interessante gedachte. “We moeten ons minder laten piepelen. Zulke typologieën zal je wel moeten boekstaven om over de toepassing te procederen. Pas dan worden ze geaccepteerd door de rechter.” De zaal knikt instemmend.