Actuele en inspirerende lezingen waren er 9 maart 2017 op de Dag van de Opleider. Over de leerfilosofie achter de Rio-opleiding, de werking van het opleidersbrein en moreel juiste besluiten. Het centrale thema was ‘Stilstaan bij beweging’. Een terugblik op de Dag met twee sprekers en één opleider. “Ik werd eraan herinnerd dat we als opleider niet steeds moeten vertellen hoe het volgens ons moet.”
Leerfilosofie
“Ik vond de lezing van Joseph Kessels over de oorspronkelijke leerfilosofie achter de Rio-opleiding heel interessant”, vertelt Irene Kroft, senior handelsrechter en Rio-opleider op rechtbank Den Haag. “Wij zijn dagelijks aan het opleiden en dan raakt zo’n filosofie wel eens losgezongen van de praktijk. Kessels herinnerde ons eraan dat we als opleider vooral moeten begeleiden en coachen. Dat we de Rio niet steeds moeten vertellen hoe het volgens ons moet. Dat we ze vooral zelf zaken moeten laten behandelen, zodat ze er op dossierniveau achter komen hoe het werkt.”
Veilig leren
“Dat klopt”, zegt emeritus-hoogleraar Kessels achteraf. “Eén van de vragen die ik in mijn lezing op de Dag van de Opleider heb beantwoord, luidt: wanneer is er sprake van een veilige leeromgeving? Die veiligheid slaat om naar terughoudendheid en angst wanneer opleiders, rechters en bestuurders te veel het door hen zelf gewenste beeld projecteren op de Rio. Die neiging is er in de rechtspraak sterk. Het gevaar is dat de Rio het gevoel krijgt dat alles wat hij zegt, gebruikt kan worden voor een potentieel negatief oordeel. Dan ga je niet prettig naar je werk. Daarom moet de opleider proberen aan te sluiten bij de leefwereld en de verwachtingen van de Rio. Pas dan kunnen beide leefwerelden effectief naar elkaar toegroeien. Maar de natuurlijke neiging bestaat om het eigen model op te leggen vanuit de gedachte: ‘Daar ben ik toch opleider voor?’.
Anders beoordelen
Een tweede thema dat Kessels aansneed, was de scheiding tussen opleiden en beoordelen. Op de Rio-opleiding is die scheiding formeel heel duidelijk aangebracht: de opleiders geven niet langer zelf het eindoordeel in de vorm van een benoemingsadvies, dat doet de beoordelingscommissie. “Een goede zaak, zo wordt de meester-gezel relatie minder overschaduwd door de toekomstige beoordeling”, vindt Kessels. Toch vindt hij de huidige procedure ook niet ideaal. “De beoordelingscommissie baseert zich nog steeds voor een belangrijk deel op verslagen en adviezen van de opleider. Het beoordelingsproces voltrekt zich voor de Rio toch als een soort black box. Ik ben ervoor om alternatieve beoordelingswijzen te gebruiken, waar de commissie rechtstreeks de prestatie van de Rio beoordeelt.” Zo kan Kessels zich voorstellen dat enkele commissieleden aan het einde van een stage op een gerecht een zitting van de Rio bijwonen, om zich een beter beeld te vormen. “De wens om opleiden en beoordelen te scheiden, hoeft echter niet te betekenen dat de opleiders geen deel meer uit kunnen maken van een beoordelingscommissie; dat kan heel goed bij een ander gerecht. Het is zelfs een verrijking voor het proces.”
Rio in regie
Kessels, die tussen 2009 en 2012 meedacht over de leerfilosofie van nieuwe Rio-opleiding, bepleitte meer ruimte en regie voor de Rio. Die zijn nodig vanwege de diverse achtergronden en leerbehoeftes van de Rio’s, maar ook vanwege hun toekomstige taak als rechter. “Als je wilt dat ze later de regie nemen over de rechtsgang en met gezag bemiddelen tussen conflicterende partijen, vraagt dat een grote mate van onafhankelijkheid en zelfstandigheid. Die eigen regie zie ik nu onvoldoende weerspiegeld in de Rio-opleiding, met name in het basisprogramma dat behoorlijk is dichtgetimmerd. Daaraan verbonden mist Kessels nog te veel de experimenteerruimte voor de Rio, de mogelijkheid om fouten te maken. “Dat kan heel goed via het ervaringsgericht leren. Ik snap dat op de zitting zelf weinig ruimte is voor fouten, maar als opleider kun je voorafgaand en na de zitting heel goed vragen beantwoorden en reflecteren over het handelingsrepertoire van de Rio. Je kunt zelfs kritische beroepssituaties vooraf oefenen met je opleider of collega-Rio.” In de workshops die Kessels gaf op de Dag van de Opleider, merkte hij dat dit soort thema’s voor opleiders vaak een eyeopener zijn. “’Nu snap ik dat bepaalde dagelijkse dingen zo wringen’, en ‘De leerfilosofie biedt kennelijk veel meer ruimte dan ik vermoedde’, kreeg ik te horen.”
Integer besluiten
Die herkenning ervoer opleider Irene Kroft ook bij de lezing van filosoof Frans Geraedts, die sprak over morele oordeelsvorming. “Hij kon op een heldere, inspirerende wijze uitleggen hoe je systematisch bepaalt of een besluit integer en moreel juist is. Hij gaf voorbeelden waarop hij met teams van ambtenaren overheidsbesluiten had geanalyseerd. Een besluit is onder meer moreel juist als het rekening houdt met rechten, belangen en wensen van anderen. Daar hebben wij als rechters ook mee te maken. Een paar dagen later hadden we toevallig een etentje met een groep opleiders. Daar hebben we over deze lezing nog lang nagepraat, het gaf echt stof tot discussie.”
Spreekruimte Rio
Een derde spreker op de Dag van de Opleider 2017 Geraerdts was Radboud-hoogleraar cognitieve psychologie Harald Bekkering. “Een belangrijke boodschap die ik wilde meegeven, is dat onze hersenen werken op een voorspellende manier. Die manier is niet objectief en het is goed om je daar bewust van te zijn. We hebben via ons brein allerlei verwachtingen van elkaar, bijvoorbeeld dat een opleider ouder en dus wijzer is dan een Rio. Maar hoeveel spreekruimte geef je de Rio dan, bewust of onbewust? Het is beter om de Rio vaker te laten praten. Want het is vooral zijn model van de werkelijkheid dat je wilt verrijken.” Hier kwamen volgens Kroft de lezingen van Kessels en Bekkering mooi bij elkaar: “Dit inzicht past prachtig bij het pleidooi van Kessels om als opleider je eigen denkmodel niet te veel op te leggen. Zijn verhaal werd via Bekkering heel mooi bevestigd door de neurowetenschap. Dat vond ik hartstikke leuk.”
Dag van de opleider 2018
In 2018 vindt de dag van de opleider wederom plaats in maart. Wanneer de ecacte datum bekend is, leest u deze op de SSR-website en in de SSR-nieuwsbrieven.