Een brug tussen twee tijdperken. Die wordt 13 februari 2018 geslagen op het symposium ‘Moderne bestuursrechtspraak – van nieuwe Nieuwe zaaksbehandeling naar professionele standaarden’. Jaap de Wildt, bestuursrechter in Rotterdam, bouwde mee aan beide werkwijzen. Hij blikt terug, kijkt vooruit en introduceert de sprekers van het symposium. “Veranderen is vooral een kwestie van doen.”
Opgeheven wegens succes. Dat zou je kunnen zeggen van de Expertgroep Nieuwe zaaksbehandeling (NZB), die de fakkel overdraagt aan de Expertgroep Professionele Standaarden Bestuursrecht. Binnen een relatief kort tijdsbestek heeft de Expertgroep er mede voor gezorgd dat de bestuursrechter op een toegankelijkere en effectievere manier recht spreekt. Bestuursrechter Jaap de Wildt, rechtbank Rotterdam vertelt over hoe het allemaal begon: “In 2008 zijn we in de bestuursrechtspraak onder aanvoering van Peter Nihot gaan kijken hoe we het fundamenteel anders konden gaan doen. Dat was het project ‘Differentiatie van werkstromen’. We gingen op zoek naar veelbelovende vernieuwende experimenten binnen de rechtspraak, zoals de regiezitting en het sneller uitspraak doen. We wilden af van de rechter als ondoorzichtige sfinx die zich vooral op het juridisch geschil richtte. We streefden naar een luisterende rechter, die zou helpen een oplossing te zoeken voor het onderliggende conflict. En we wilden veel sneller gaan werken: behandeling op zitting binnen 13 weken.” Dat werd de basis voor de Nieuwe zaaksbehandeling. In 2011 werd onder regie van het LOVB een landelijke werkgroep van projectleiders opgericht, die later werd omgevormd tot de expertgroep NZB. Jaap de Wildt was er vanaf het eerste moment bij betrokken.
Enthousiaste pioniers
Hoe krijg je bestuursrechters en andere betrokkenen in beweging bij het aanwakkeren van zo’n grote verandering? “Vooral door het gewoon te gaan doen”, zegt De Wildt in Rotterdamse stijl, vanuit zijn werkkamer met uitzicht op de Erasmusbrug. “We zijn aan de slag gegaan en hebben consequent in kleine stappen doorgewerkt. We kwamen met de Expertgroep nog steeds elke drie maanden bij elkaar om ervaringen te delen en oplossingen te zoeken.” Het enthousiasme van de groep pioniers sloeg steeds breder over op andere bestuursrechters. “De jonge Rio’s kregen de nieuwe kunstjes vanzelf mee, maar ook de gevestigde rechters toonden zich gevoelig voor verandering. Het is de uitdaging om ook de aarzelende rechter mee te krijgen in de nieuwe modus. Gelukkig deden de gerechten en het LOVB enthousiast mee.”
De juiste vragen
Een belangrijke stap van de Expertgroep was het inventariseren welke vaardigheden en opleidingen voor de Nieuwe zaaksbehandeling nodig waren. Dit gebeurde in nauwe samenspraak met SSR. “Met name de cursussen zittingsvaardigheden waren van groot belang”, blikt De Wildt terug. “De moderne bestuursrechter moet het gesprek op gang kunnen brengen tussen de partijen. Die moeten het gevoel krijgen ‘Nu luistert er echt iemand naar mij’. Dus lag de aandacht in de opleidingen sterk bij dit soort vaardigheden. Je moet leren de juiste vragen te stellen. Vaak sluimert er onder het juridisch geschil een dieper conflict. Dat wil je naar boven kunnen halen. Niet via de pleidooien van de gemachtigden, maar vooral door het gesprek met de partijen zelf.” Net als veel collega-bestuursrechters is de Wildt positief over de nieuwe manier van werken. “Ik vind het echt heerlijk. Het verschil in aanpak op zitting is enorm. Ik vond het onlangs heel leuk om te zien hoe goed het ook werkt bij de jongere generatie. Er was hier op de rechtbank een Moot Court – een nagebootste rechtszaak waarbij studenten de standpunten van hun ‘cliënten’ behartigen en proberen de rechter te overtuigen. Dan zie je dat het er tegenwoordig heel anders aan toegaat dan vroeger. Er wordt niet meer gepleit. Er worden veel meer vragen gesteld aan de partijen, het is veel interactiever. Er werden ook heel veel compromissen gesloten. Er komt meer uit partijen zelf.”
Gedachtengoed NZB
De inhoudelijke erfenis van de Expertgroep NZB wordt nu overgedragen aan de Expertgroep Professionele Standaarden Bestuursrecht. De Wildt was in beide groepen actief en had daardoor een rol als verbindingsofficier . “Ik kon meehelpen af te stemmen waar welke Expertgroep precies over ging, ook met de uitwisseling van ideeën. Anders hadden beide groepen elkaar wellicht enorm in de wielen gereden.” Het gedachtengoed van de NZB heeft een centrale plek gekregen in de professionele standaarden, constateert hij: “De belangrijkste NZB-thema’s komen erin terug. We moeten nog zorgen dat we de professionele standaarden ook daadwerkelijk in de praktijk gaan brengen. Dat is deels een kwestie van het prijskaartje. De ambitie om voorafgaand aan de zitting meer regie te nemen bijvoorbeeld kost wel tijd en geld. Het scheelt dat net als bij de invoering van de NZB er veel betrokkenheid is van de gerechten.”
Sprekers symposium
Ter afscheid organiseert de Expertgroep NZB, in samenwerking met de SSR, begin volgend jaar het symposium ‘Moderne Bestuursrechtspraak’. Drie plenaire sprekers geven in de ochtend het symposium kleur: wetenschapper Bert Marseille, advocaat Kerstin Hopman en NZB-coryfee Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. “Bert Marseille is verknocht en verbonden aan het bestuursrecht. Maar wel met de kritische distantie van de wetenschapper. Hij houdt ons werk al jaren in de gaten. Zo schreef hij met Bart Jan van Ettekoven dit jaar het preadvies ‘Afscheid van de klassieke procedure in het bestuursrecht?’. Hij is heel scherp op vragen als ‘Is het bestuursrecht wel eerlijk vanuit het perspectief van de burger?’ ‘Gaat het wel snel genoeg?'”
Perspectief burger
Spreker Kerstin Hopman vertolkt op het symposium de stem van de advocatuur. “Zij heeft veel meegemaakt in de sociale advocatuur en kent daardoor het perspectief van de burger. Zij is een stevige persoonlijkheid en heeft heel veel praktijkervaring, in het verleden ook bij het GAK. Ze ziet heel goed de verschillen tussen de oude en de nieuwe aanpak. Dat vroeger de twee gemachtigden met de rechter in conclaaf gingen, terwijl de rechter nu in gesprek gaat met hun cliënt.” Bart Jan van Ettekoven als derde spreker is een bekend pleitbezorger van vernieuwing in de bestuursrechtspraak: “Nu hij bij de Raad van State werkt, kan Bart Jan zijn visie geven vanuit verschillende rechtsprekende instanties. Hij doet dat altijd met veel pakkende voorbeelden en humor. Hij neemt zijn publiek mee. En als hoogleraar heeft hij natuurlijk ook over het onderwerp gepubliceerd.” André Verburg, rechter en docent-onderzoeker in Utrecht, is de dagvoorzitter. Hij is een pionier van de Nieuwe zaaksbehandeling en de procedurele rechtvaardigheid in het bestuursrecht. Al met al biedt het symposium een aansprekende mix van sprekers. In de middag kunnen de deelnemers een tiental toepasselijke workshops volgen.
Aanmelden symposium
Het symposium vindt plaats op 13 februari van 10:00 – 17:00 uur in het muntgebouw te Utrecht. Aanmelden is mogelijk via uw opleidingscoördinator.
Lees meer informatie over het symposium