Een constructief gesprek tussen rechters en bestuurders. Met de wil om naar elkaar over te steken. Dat hoor je niet vaak. Toch lukt dit bij de vierde etappe van de SSR-Zesdaagse deze week in Den Bosch. Natuurlijk, de rechters waarschuwen dat snelheid en kwaliteit elkaar kunnen bijten. En ja, de bestuurders wijzen op onontkoombare bezuinigingen. Maar beide groepen beseffen ook dat ze elkaar voor de beste oplossingen hard nodig hebben. Een bestuurder: “Wij moeten vaker aan rechters vragen: ‘Wat hebben jullie van ons nodig om je werk goed te doen?’”
Perverse prikkel
“Van een collega op een ander hof hoorde ik dat het management daar een puntensysteem heeft ingevoerd waarin eindarresten en comparities met schikkingen beloond worden. Tussenarresten en comparities zonder schikking worden juist ontmoedigd. Dat geeft een perverse prikkel om zaken sneller af te handelen”, zegt een Bossche raadsheer in de zaal oprecht verontwaardigd: “Het is een schande dat zo’n systeem bestaat.” Gerard Tangenberg, bestuurslid van rechtbank Noord-Nederland, reageert: “Maar hebben die raadsheren hierover wel gesproken met hun management?” Tangenberg werpt zich vanmiddag op als de spreekbuis van ‘Het Bestuur’. De honneurs voor ‘De Rechter’ worden officieel waargenomen door raadsheer Ruth de Bock, bekend van haar kritische NJV-preadvies over de kwaliteit van de rechtspraak. “Rechters voelen zich verantwoordelijk, maar vinden het moeilijk om de discussie aan te gaan”, stelt De Bock. “Ze worden opgeslokt door hun werk.”
Gepassioneerd
De vierde etappe van de SSR-Zesdaagse op 19 januari gaat over ‘Ambacht & Atelier’. Over de rechter en zijn gerecht. Over de kleine ‘r’ en de grote ‘R’. De masterclass loopt uit op een betrokken, met momenten gepassioneerde discussie over de kloof tussen bestuurders en rechters. Over de spanning tussen kwaliteit en budget. De aanwezige rechters en bestuurders debatteren op het scherpst van de snede. Ze hechten zichtbaar belang aan de kwestie die de Rechtspraak de afgelopen jaren stevig verdeelde. Tegelijk is hun debat constructief, beide partijen proberen naar elkaar over te steken. Tangenberg en De Bock spelen vanmiddag als aanjagers van de discussie een belangrijke rol: ze dagen elkaar uit, maar blijven zoeken naar oplossingen.
Grip op kwaliteit
“In mijn preadvies probeer ik letterlijk grip te krijgen op het vaak abstracte begrip kwaliteit”, legt De Bock de zaal uit. Ze deelt het ambachtelijke aspect van rechterlijke beslissingen op in vier tastbare onderdelen: deugdelijk feitenonderzoek, een volwassen mondelinge behandeling, een deskundige toepassing van de rechtsregels – en een begrijpelijke en overtuigende motivering. “Zo kun je er een duidelijk thema uitpikken en daar het gesprek over gaan met het bestuur”, vervolgt ze. “Bijvoorbeeld de mondelinge behandeling van een zaak. Die staat onder druk, rechters vinden bijvoorbeeld dat 20 minuten te kort is. Maar hoeveel moet het dan zijn? Een half uur, of nog meer?” Een strafrechter uit de zaal herkent dit: “Als een zware MK-zaak maar 60 minuten mag duren, krijg ik het benauwd. Dan moet alles goed lopen, dat lukt niemand.” Hij deelt de visie van De Bock dat rechters deze problemen onderling en met het bestuur moeten bespreken. “Als wij het niet doen, doet niemand het.”
Moedeloos
Alleen is de motivatie van veel rechters aangetast door de vele bestuurlijke ingrepen van de laatste jaren vindt een groot deel van de aanwezigen. De herziening van de gerechtelijke kaart, het nieuwe bestuursmodel, het meerjarenplan, het volgde elkaar snel op. “Er is bij veel rechters een soort moedeloosheid ontstaan”, aldus De Bock. “Het gevoel ‘Ik kan er toch niets aan veranderen. Laat ik mijn zitting van morgen maar gaan voorbereiden’.” Tangenberg knikt: “Er moet nog veel vertrouwen gerepareerd worden. Het is belangrijk dat het overleg van rechters met bestuur ook iets zichtbaars oplevert. Ik hoor hier diverse verhalen van rechters die van hun leidinggevende geen cursussen meer mogen volgen, omdat het budget op is. Maar is het geld wel op? Mijn rechtbank trekt 2 procent van de loonsom uit voor scholing. Toch houd ik elk jaar scholingsgeld over. Je moet als rechter ook bij het bestuur durven aankloppen.”
Geen geld
Uit de zaal komen diverse casussen waaruit blijkt dat kwaliteit en budget niet altijd de beste vrienden zijn. Een bestuursrechter vertelt hoe het nieuwe fenomeen de ‘bestuurlijke lus’ meer tijd kost, zonder dat dit vergoed wordt. “Via de lus krijgt een bestuursorgaan de gelegenheid zijn gebrek te herstellen, waarna de zaak weer vervolgd wordt. Maar voor die tweede ronde krijg ik geen geld, dus ben ik geneigd om te denken: ‘Even iets verzinnen om dit niet zo te doen’. Dat is jammer.” Eigenlijk is daar landelijk 3 miljoen euro voor uitgetrokken, reageert Tangenberg. “Het bestuur moet zijn verantwoordelijk nemen. Er samen met rechters voor zorgen dat deze zaken worden opgelost.”
Spiegelen
Desgevraagd blijken er op de werkvloer diverse best practices te bestaan die de moeite van het navolgen waard zijn. “Wij hebben een senior rechter die na elke raadkamersessie een rondje maakt om iedereen te vragen wat hij van de gang van zaken vond”, vertelt een jonge rechter.” Dat duurt maar een kwartiertje, maar ik vind het een hele waardevolle reflectie – in een veilige setting.” Een oudere raadsheer van het Bossche hof vertelt over de spiegelbijeenkomsten die daar gehouden worden. “Daar krijgen wij veel feedback van procespartijen en advocaten, bijvoorbeeld over onze zittingsvaardigheden. De resultaten van die bijeenkomsten worden vervolgens concreet vertaald naar speerpunten op onze afdelingsvergadering.”
Ingewikkeld
Rechter Hans Steenberghe besluit de Zesdaagse-etappe met een verslag van zijn recente bezoek aan de Raad voor de rechtspraak. Steenberghe, werkzaam op rechtbank Midden-Nederland, schreef eind vorig jaar samen met een aantal verontruste collega-rechters een kritisch opinie in het Nederlands Juristen Blad. Aanleiding was de commotie over de voorgenomen sluiting van rechtbanklocaties als gevolg van het Meerjarenplan. Maar de onrust ging dieper dan dat. “Het was best spannend om bij de Raad langs te gaan”, vertelt Steenberghe. “Gelukkig was de Raad het in vrijwel alles met ons eens. Men hield vast aan de keuze om de bezuinigingsopdracht van de regering te aanvaarden. Maar men erkende dat de ingewikkelde overlegstructuur in de Rechtspraak niet werkt zoals het hoort. De LOV’s, de presidentenvergadering, het college van afgevaardigden, de PRO, het functioneert op beslissende momenten onvoldoende. Dat stelsel is aan bezinning toe.”
Tegenkracht
Die cultuuromslag is zich in de gerechten al aan het voltrekken, vertelt Tangenberg. Hij heeft nieuws. “Laatst waren we met de bestuursleden van de gerechten bij elkaar die kwaliteit en inhoud in hun portefeuille hebben. We hebben besloten dat wij in de gerechten de hoeders van de kwaliteit willen zijn en niet van de financiën. Nu zijn de presidenten nog vaak de linking pin in het kwaliteitsbeleid. Er is een tegenkracht nodig die primair opkomt voor de kwaliteit van het rechtspreken.” Een bestuurslid van de rechtbank Oost-Brabant sluit zich hier bij aan: “Wij moeten als bestuurders vaker aan rechters vragen: ‘Wat hebben jullie van ons nodig om je werk goed doen?’” “Dat is een goeie”, zegt Ruth de Bock. Een rechter vat samen: “We moeten elkaars taal weer gaan spreken. Uitgaan van wederzijds vertrouwen. Wantrouwen is de verkeerde insteek. Dat is de laatste jaren te vaak gebeurd.”
Laatste etappes
De Zesdaagse heeft nog twee etappes te gaan. Daarnaast vindt er nog een afsluitende bijeenkomst in Utrecht plaats. De volgende onderwerpen staan daarbij op de agenda:
- Verder kijken dan… – Leeuwarden, 2 februari
Wat is het resultaat van al uw werk, en hoort u daar ooit iets over? Door Miranda Boone (bijzonder hoogleraar penologie en penitentiair recht) & Michiel Van der Veen (ontwerper/eigenaar Electric Monitoring) - De Concerncode – Haarlem, 11 februari
Voel ik me als rechter wel onderdeel van de Rechtspraak met hoofdletter ‘R’?
Door Job Cohen (jurist, hoogleraar, politicus) & Willem van Schendel (vicepresident Hoge Raad) - R/rechtspraak als kunstwerk – Utrecht, 18 februari Is de wet een rationeel instrument, of eerder een kunstwerk dat je koestert?
Door Sanne Taekema (hoogleraar rechtstheorie) & Edgar Du Perron (hoogleraar privaatrecht)
Aanmelden voor één of meerdere van deze bijeenkomsten kan door een e-mail te sturen naar events@ssr.nl. Aan deelname zijn geen kosten verbonden.
Masterclasses
De SSR Zesdaagse; een serie masterclasses waar Rechtspraak en wetenschap elkaar ontmoeten. Zes dagen, zes locaties en zes onderwerpen die de Rechtspraak aangaan. Twee ‘inleiders’ introduceren de onderwerpen waarna er volop ruimte is voor discussie. Om tegemoet te komen aan zo min mogelijk reistijd is er gekozen voor een geografische spreiding. Om de dagelijkse werkzaamheden zo min mogelijk te belasten is de vorm een (na)middag programma, waar het leerzame wordt gecombineerd met het ‘aangename’ en PE-punten. Iedere ronde van de zesdaagse start om 15:30 en eindigt rond 19:00 uur. Aan een lichte maaltijd is gedacht.