Rio’s hebben veel in huis om een goede rechter te worden

Rechters-in-opleiding (Rio’s) zijn bovengemiddeld integer, verdraagzaam, extravert en consciëntieus. Het lijkt een ideaalprofiel uit een wervingscampagne voor nieuwe rechters. Maar het gaat om het feitelijke resultaat van een persoonlijkheidsmeting onder 109 Rio’s. “Het gezamenlijk profiel van deze groep aanstaande rechters lijkt me positief en wenselijk”, stelt onderzoeker Barend Koch. “Natuurlijk bestaan er individuele verschillen tussen Rio’s. Maar de optelsom laat een persoonlijkheidsprofiel zien dat de kwaliteit van de rechtspraak gunstig kan beïnvloeden .”

Smullen van HEXACO-scores

Hebben aankomende rechters de juiste persoonlijkheid om de magistraat van de toekomst te kunnen zijn? Worden de aangepaste selectie en opzet van de nieuwe Rio-opleiding weerspiegeld in het karakter van de Rio’s? Dit soort vragen wilde SSR beantwoorden via onderzoeksmateriaal voortkomend uit de eerste twee lichtingen rechtersopleiding-nieuwe-stijl. Bij 109 van deze 113 Rio’s werd een uitgebreide persoonlijkheidstest op zes verschillende dimensies afgenomen, het zogeheten HEXACO-model.

Hexaco-scores rio’s 2014/2015, Nederlandse bevolking en hoog opgeleiden uit bevolking

De score van de nieuwe generatie op de dimensies is zo positief, dat het onderzoek met recht de titel ‘De Hollandse Magistrale Nieuwe’ draagt. “Ik smul van de vangst in de eerste twee jaar”, aldus SSR-collegevoorzitter Rosa Jansen in het voorwoord van het onderzoek, dat ze presenteerde op het eerste Rio-congres op 7 oktober in Den Haag.

Rechters niet gevoelloos

De HEXACO-vragenlijst past naadloos in de start van de Rio-opleiding: in de ‘Voorfase’ van drie maanden werkt de Rio aan een opleidingsplan en een zelfevaluatie. Ook krijgt hij een oriëntatie op het vlak van ‘Magistratelijkheid, professionalisering en beleid’. De rechters-in-spe stellen zich de vraag: ’Welke rechter wil en kan ik zijn? Daaraan vooraf gaat de vraag: ‘Wie ben ik als persoon?’ Uit de HEXACO-vragenlijst blijkt dat de Rio’s op vijf van de zes dimensies afwijken van de gemiddelde Nederlander: ze zijn relatief integer, verdraagzaam, extravert en consciëntieus. Ook staan de aankomende rechters vaker open voor nieuwe ervaringen. Als je de Rio’s vergelijkt met de gemiddelde hoger opgeleide, blijft het verschil op vier van de vijf dimensies intact. Alleen de openheid in ervaringen is vergelijkbaar voor beide groepen. Op ‘Emotionaliteit’, scoren de Rio’s gemiddeld hetzelfde als de hele bevolking. Dit is de mate waarin personen angstig, bezorgd, afhankelijk en sentimenteel zijn. “Die doorsnee score is best opvallend”, zegt Koch. “Rechters zijn blijkbaar niet gevoelloos. Mag een rechter emoties hebben? Ja, zolang hij er niet door wordt overmand. Is het goed om je in te leven in een slachtoffer? Ja, zolang het geen huilebalkerij wordt. Daarom is de middenpositie van Rio’s qua score op deze dimensie wenselijk te noemen.”

Energieke live sessies

Koch besprak de duiding van de HEXACO-scores verschillende keren in live sessies met groepen van  10 tot 15 Rio’s.  “De Rio’s hadden een hele actieve houding, er was veel interactie en energie. Dat bevestigde meteen hun hoge score op de dimensie ‘Extraversie’. De aankomende rechters zijn duidelijk geen studeerkamergeleerden. Ze voeren graag discussies en willen het naadje van de kous weten.” Ook over de dimensie Integriteit werden levendige gesprekken gevoerd. Deze extra, zesde dimensie onderscheidt het HEXACO-model van het bekende Big Five-persoonlijkheidsmodel. ‘Mag een rechter een dure auto hebben?’, was één van de vragen die de Rio’s bespraken. “De meeste Rio’s vinden dat als je veel geld wilt verdienen, je geen rechter moet worden”, vertelt Koch. “Ze maken ook duidelijk onderscheid tussen het ambt van rechter en hun persoon: het ambt vinden ze heel belangrijk, als persoon zijn ze veel bescheidener.”

Verdraagzaamheid en strafmaat

Aan de dimensie ‘Verdraagzaamheid’ werden in de gesprekken situaties en casussen uit de rechtszaal gekoppeld. ‘Is de ene rechter strenger dan de andere? Hebben verschillen in verdraagzaamheid invloed op de hoogte van de straf? En zo ja, ondergraaft dit de rechtseenheid?’ “De Rio’s snappen dat ze hier rekening mee moeten houden”, aldus Koch. “Het is maatschappelijk van belang dat individuele verschillen in persoonlijkheid tussen rechters zo min mogelijk leiden  tot verschillende vonnissen.” Een belangrijk aspect van de dimensie ‘Consciëntieus’ is de eigenschap ‘bedachtzaamheid’, legt Koch uit. “Daar scoren Rio’s en rechters heel hoog op. Dat hebben ze ook nodig voor het vellen van een afgewogen oordeel. Je wilt niet dat een rechter intuïtief en impulsief beslist, dat hij zo maar wat doet. Je wilt dat hij ernstig en lang genoeg over een zaak nadenkt.”

Strenge rechters?

Hoe verhouden de HEXACO-resultaten zich tot eerder onderzoek naar de gewenste kenmerken van rechters? Een bekend onderzoek is dat naar de ideale eigenschappen van een strafrechter. Het onderzoek werd gedaan onder de Nederlandse bevolking. De nieuwe lichting Rio’s kreeg dezelfde kenmerken voorgelegd. Onder beide groepen scoren gewenste eigenschappen als rechtvaardigheid en onpartijdigheid het hoogst. Het belangrijkste verschil zit hem in het kenmerk ‘Strengheid’: dat vindt de bevolking een stuk belangrijker dan de Rio’s: de burgers geven hiervoor het rapportcijfer 8 tegenover een 6 van de rio’s. Ander onderzoek leert dat Rio’s de behoefte overschatten die bij de bevolking bestaat aan een strafrechter die rekening houdt met de wensen van de maatschappij: bijvoorbeeld bij het bepalen van de strafmaat.

Overtuigende advocaten

De groep rechters-in-de-dop in de vernieuwde opleiding bestaat vaker uit voormalig advocaten en andere juristen met ruime maatschappelijke ervaring. Aan beide groepen werd voor het ‘Hollandse Magistrale Nieuwe’-onderzoek gevraagd welke competenties zij het belangrijkst vinden voor het rechterschap: waarin hebben zij nog een stap te zetten? Ook een derde groep deed mee: de doorstromers vanuit de Rechtspraak zelf. Het blijkt dat ex-advocaten het idee hebben dat ze een relatieve voorsprong hebben in kwaliteiten zoals overtuigingskracht, flexibiliteit, sturen op resultaat en scenario-denken. Voor de competenties integriteit en zorgvuldigheid voelen zij zich juist minder goed toegerust. Voor de doorstromers zijn onder meer stevigheid en sensitiviteit aandachtspunten.

Schattingspatroon vereisten van nieuwe functie door rio’s 2014/2015 (n=109)

IJverig en evenwichtig

Al met al leveren hun HEXACO-totaalscores een profiel op van de aankomende generatie rechters als een groep integere, mondige, ijverige en evenwichtige personen. Die zich niet alleen open stellen voor hun omgeving maar hier ook een actieve bijdrage aan willen leveren. “Ik kan me voorstellen dat de rechterlijke macht en SSR hier blij mee zijn”, stelt Koch.

Bekijk het onderzoek ‘De Hollandse magistrale nieuwe’ (PDF)

 

Rio’s gevraagd voor vervolgonderzoek Op dit moment vindt er vanuit de VU onder leiding van hoogleraar Reinout de Vries een interessant vervolgonderzoek plaats naar de invloed van de persoonlijkheid van de rechter-in-opleiding op de strafmaat in bepaalde casussen. Daarbij wordt opnieuw de HEXACO-vragenlijst gebruikt en mogen de Rio’s uitleggen welke affectieve en cognitieve redenaties tot een bepaalde strafmaat leiden. Deelname kost weinig tijd en is anoniem. Rio’s worden door SSR nadrukkelijk opgeroepen om aan het onderzoek mee te doen. Het project is van groot belang voor de rechterlijke macht in het algemeen en voor een hoge kwaliteit van de Rio-opleiding in het bijzonder.