Een annotatie schrijven bij een arrest van de Hoge Raad of jezelf Socratisch verdiepen, reflecteren op een film, het kan allemaal in het nieuwe systeem van credits dat Rio’s in de loop van hun opleiding naar eigen inzicht kunnen inzetten. Geen cursussen meer uit het boekje, maar zelf leeractiviteiten kiezen die aansluiten bij jouw werk en leerbehoeften. Twee kernopleiders en een Rio vertellen over de nieuwe aanpak: “Het is aansprekend om zelf invloed uit te kunnen oefenen op wat je leert. Jij hebt een vraag, en die mag je zelf invullen.”
Vrije keuze
“Eén van de leeractiviteiten die ik als Rio zelf gekozen heb, is het schrijven van een inhoudelijke notitie voor mijn team Belastingrecht. Het ging over de immateriële schadevergoeding die je als partij kunt krijgen als een proces te lang duurt. Dat onderwerp is echt in ontwikkeling, ik heb die jurisprudentie in kaart gebracht. Daar heeft zowel mijn team als ikzelf veel aan. Ik gebruik de notitie nog steeds.” Melvin Pauwels, belastingrechter bij rechtbank Zeeland-West-Brabant, rondde afgelopen zomer de Rio-opleiding nieuwe stijl af. Hij is enthousiast over de vrije keuze die je als Rio hebt om in het nieuwe systeem via credits je eigen leeractiviteiten te kiezen en te organiseren. “Zo kun je direct inspelen op problemen waar je op het werk tegen aanloopt. Vaak zie je alleen de deelaspecten van zo’n probleem. Via het creditsysteem kun je enkele dagen vrijmaken om het in zijn geheel uit te zoeken. Dat spreekt me enorm aan.”
Regie
Het inzetten van credits werkt heel anders dan het studieprogramma in het eerste deel van de Rio-opleiding. Daarin volgen de rechters in opleiding (Rio’s) een vast programma van vakken over de essentiële aspecten van het rechterschap. Na 1 jaar en 3 maanden krijgen ze dan zelf de regie over hun opleiding. Deze nieuwe opleidingsfase heet ‘De verrijking’. In die fase krijgt elke Rio per 3 maanden 20 credits (van 1 dagdeel), die ze naar eigen invulling mogen besteden aan een brede waaier van leeractiviteiten. “Ze mogen zelf onderzoeken welke activiteit voor hun waardevol is”, vertelt Nicole van de Sande van SSR, die het nieuwe systeem mee bedacht. “Zo kunnen ze aanhaken bij hun eigen talenten en interesses. Dat kan een voorlichting zijn over het vak van rechter op een basisschool of het schrijven van een annotatie bij een arrest van de Hoge Raad. Rio’s moeten bij iedere activiteit wel motiveren bij welk persoonlijk leerdoel het past – waarom dat voor hen belangrijk is.”
Reflectie
Kernopleiders Milou van der Bel en Evelien Grosheide zijn zeer te spreken over de voordelen van het werken met credits. Grosheide – zelf strafrechter op rechtbank Noord-Holland – geeft enthousiast het voorbeeld van een door de Rio’s georganiseerde leerwerkteambijeenkomst waarin de film over Lucia de B centraal stond. “Niet alleen filmkijken, maar een verdiepende bijeenkomst, die ze met goede onderwijskundige hulp van SSR georganiseerd hebben. Hoofdgast was de producer van de film, met wie de Rio’s over de film gediscussieerd hebben. De film gaat vooral over de beeldvorming rond deze omstreden zaak, dat is voor rechters relevant. De producer vertelde ons dat het aantal bezoekers tegenviel omdat mensen ‘toch al wisten hoe het afliep’. Over beeldvorming gesproken. Dat was ook voor mij een enorme eye opener.”
Eigen krediet
Het idee achter de credits is letterlijk dat je een krediet krijgt aangeboden. Een krediet om te leren. Om naar eigen goeddunken te besteden aan scholing. 
Een krediet dat je mag aanspreken. Om jezelf te verrijken. Inhoudelijk en organisatorisch ondersteund door SSR. Gaat het bij leren in organisaties gevoelsmatig nog regelmatig om moeten, in het creditsysteem mag je je eigen onderwijs vormgeven. “We moeten met z’n allen heel veel”, stelt Grosheide. “Dan is het aansprekend om zelf invloed uit te kunnen oefenen op wat je leert. Jij hebt een vraag, en die mag je zelf invullen.”
Sceptisch
De Rio’s stonden vorig jaar bij de invoering van het creditsysteem niet allemaal direct te trappelen. “Ze vonden het wel spannend”, aldus Van der Bel, zelf raadsheer familierecht bij hof Arnhem-Leeuwarden. “Het was even wennen. Ze wilden weten hoeveel punten ze per se moesten halen, dat zit toch in onze cultuur.” Ook Pauwels stond bij het begin niet te juichen. “Ik was sceptisch. Zo van ‘We krijgen een opleiding aangeboden en die besteden ze nu opeens aan onszelf uit’. Ik was ook huiverig voor het tijdsbeslag: 20 credits in 3 maanden is 10 werkdagen, dat is best veel. Ik moest ook vooruit werken om het goed te kunnen inplannen.”
Zelf kiezen
Maar na zijn aanvankelijk verzet raakte Pauwels steeds positiever gestemd. “Het is heel goed dat je zelf kunt kiezen wat je leert. Daardoor past het beter bij jou. Zo las ik op eigen verzoek een zeer interessant boek van David Hand over het onwaarschijnlijkheidsprincipe. Dat had ik normaal niet snel gelezen, nu kreeg ik er de tijd voor.” Het boek komt Pauwels ook van pas bij zijn werk als rechter. “Soms wordt mij als belastingrechter een bepaald verhaal voorgeschoteld dat heel onwaarschijnlijk lijkt: ‘Dat is te onwaarschijnlijk om waar te zijn’, zegt je onderbuikgevoel. Nu weet ik dat sommige gebeurtenissen niet altijd zo onwaarschijnlijk zijn als ze lijken.”
Vooruit plannen
‘Het creditsysteem’, heet De verrijking inmiddels in de wandelgangen. Inmiddels hebben Rio’s 125 voorstellen voor verrijkende activiteiten ingediend. SSR legt Rio’s uit dat er in de laatste studiefase geen vaste cursusdata meer zijn, dus dat ze zelf tijd moeten vrijmaken voor activiteiten. De Rio’s moeten door het creditsysteem nog langer vooruit plannen dan ze al doen. “Dit pas goed in hun latere werk als rechter”, vindt Grosheide. “Van rechters wordt steeds meer regie en verantwoordelijkheid verwacht. Het is mooi als je dat in de opleiding al leert.”
Voor Pauwels, Van der Bel en Grosheide staat vooral de inhoudelijke verrijking van Rio’s voorop. Individueel en in de groep. “Ik herinner me een hele enthousiaste leerwerkteambijeenkomst over emoties in de rechtszaal”, vertelt Van der Bel. “Onder leiding van een universitair docent en een psycholoog hebben de Rio’s de kwestie belicht van allerlei kanten: de emotie van de rechter en van de justitiabele, maar ook de emotie als gevoel en als mechanisme in de hersenen.”
Ontregelend
Pauwels koos voor een persoonlijke verdieping in de Socratische gespreksmethode, in een filosofisch getinte workshop. “We bespraken letterlijk de klassieke vraag ‘Waarom heet een stoel een stoel?’ Dat was heel ontregelend, en leerde me het grote belang van taal en verschillende definities. Vooraf dacht ik dat ik deze cursus vooral zou toepassen in de rechtszaal in verband met het waardevrij vragen stellen. Maar het past beter bij overleg met collega’s: daar hebben we het over begrippen als kwaliteit, een goede zitting of procedurele rechtvaardigheid. Dan kan het zijn dat er verschillende definities worden gehanteerd: zodat we het niet over hetzelfde hebben. Dat zie ik nu beter.”