Hoe maak je als opleider het beste verbinding met jouw rechter-in-opleiding (Rio)? Die vraag stond vorige week centraal op de ‘Dag van de opleider 2016’ van SSR. Benader de Rio positief, adviseert de psycholoog. Gebruik de juiste stem en lichaamshouding, tipt de mimedeskundige. Via een veelzijdig en creatief programma verdiepen opleiders zich in de relatie met hun Rio’s. “Het allerleukst vind ik de verbeteringen die je bij een Rio ziet”, vertelt een opleider.
Handdruk
De opleider stelt zich voor aan de Rio. Het is hun eerste ontmoeting. Twee vrouwen lopen op elkaar af. De opleider kijkt haar pupil in de ogen en legt tijdens de handdruk haar andere hand warm op de arm van de Rio. Hoe heeft de Rio dit eerste contact ervaren? “Het voelt meteen heel fijn”, zegt ze. “Alsof ik jou als opleider kan vertrouwen.” Workshopdocente Juditha Melssen knikt en lacht. “Je lichaamstaal is heel krachtig. Ik wil laten zien hoe belangrijk jouw présence, jouw stem, jouw non-verbale communicatie is. We gaan aan de slag met het alfabet van jullie lijf.” De ongeveer 20 rechters, allemaal opleiders van Rio’s op hun gerecht, staan er in het begin nog wat ongemakkelijk bij. De armen afwachtend over elkaar. Maar al snel weet Melssen beweging in de groep te krijgen.
Lage stem
Oud-mimespeelster en organisatieadviseur Melssen geeft de steeds wisselende tweetallen in hoog tempo en met humor steeds beeldende opdrachten mee. “Gebruik in het volgende gesprek een afkappende staccato stem en geef ook vage antwoorden”, fluistert ze de helft van de groep in. De andere helft, die de Rio’s speelt, weet van niks. Hoe ervaren zij deze ingreep? “Ik voelde me in de verdediging gedrukt”, zegt de één. “Ik dacht: dit gesprek gaat een harde dobber worden”, aldus de ander. “Je stem is een sterke beïnvloeder”, benadrukt de docente. “Een lage, rustige stem stelt juist vaak op het gemak.” Melssen laat de praktijkopleiders elkaar tips geven hoe ze hun stem en andere non-verbale signalen effectiever kunnen inzetten. “Jij straalt rust, ernst en vertrouwen uit”, zegt de ene mannelijke opleider tegen de ander. “Ik zou me als Rio serieus genomen voelen. Maar het kan wel iets vriendelijker. Laat eens een zweem van een glimlach zien.”
Verantwoordelijk
Verbinden – is het thema van de ‘Dag van de opleider 2016’ die de Rechtspraak houdt op 11 maart in de Utrechtse jaarbeurs. Het is de derde achtereenvolgende jaar dat SSR opleiders van gerechten uit het hele land uitnodigt om zich verder te verdiepen in hun verantwoordelijke taak: het begeleiden van de Rio’s die op hun rechtbank of gerechtshof aan de praktijk van het rechtersvak komen ruiken. Behalve over de geheimen van de non-verbale communicatie kunnen de opleiders workshops volgen over onder meer (on)gezonde stress en de kracht van wederzijdse feedback. De veelzijdige keynote speech is van psycholoog en wetenschapper George Smits. Hij ontrafelt voor een geboeide zaal de wetten van actie en reactie, van hersenen en emoties of het belang van een goede ademhaling.
Emotie-thermometer
“Waar anderen last van hebben, is vaak ook je talent”, stelt Smits. “Kinderen die eigenwijs zijn, worden daar vaak voor gestraft. Terwijl je ook kunt stellen dat zo’n kind een onafhankelijk denker is. In plaats van boos te worden, kun je zeggen: ‘Ik vind het heel goed dat jij zo vaak je eigen mening hebt, alleen is het nu even lastig’.” Positief her-etiketteren noemt Smits dat en het werkt ook bij de benadering van Rio’s is zijn overtuiging. Als je aanhaakt bij het talent van de ander, maak je verbinding. Een ander stokpaardje van Smits – die zijn betoog doorspekt met smakelijke grappen – is het verschil in onze hersenen tussen de cortex en het limbische gedeelte. “Het lymbische staat voor weerstand, voor emotie, voor lijden. Schakel je je cortex in dan komt de rust, de ratio en de oplossing in beeld.” Je hebt daar als mens invloed op, legt hij uit. Hoe rustiger je buikademhaling, hoe beter de cortex in beeld komt. “Zo scoor je lager op de emotie-thermometer. Een emotie noem ik een hypothese over de situatie. Het is goed om die hypothese eerst te toetsen, zowel voor de opleider als zijn Rio.”
Theater
Het rijke verhaal van Smits is dankbaar materiaal voor Theater Draad, het gezelschap van virtuoos improviserende acteurs en muzikanten dat de dag afsluit. 
Op aangeven van opleiders uit de zaal die vertellen over hun dag toveren de artiesten het ene na het andere grappige en inhoudelijke sterke toneelstukje tevoorschijn. De acteurs schieten voortdurend van de cortex in het lymbische en ook de buikademhaling wordt er bijgehaald. Een opleider wijst erop dat dagvoorzitter Herman van Harten, een Rio, het zo goed doet. Hij heeft toch maar het lef om voor 120 opleiders deze dag te presenteren. “De Rio’s zijn toch verantwoordelijker dan vroeger de Raio’s”, zegt ze. De vrouwelijke acteur speelt vervolgens een onzekere, weifelende Raio die steeds vraagt welke kant ze uit moet: “Naar links of naar rechts?”. Een andere acteur speelt de ouderwetse opleider die steeds de richting voorzegt. De Raio eindigt op het randje van een verhoging en houdt – als iemand die in het diepe springt – haar vingers om haar neus. Als de act switcht van de Raio naar de Rio blijft de vrouw expres zo staan. “Wat loopt zo’n Rio toch heerlijk voor de troepen uit”, dikt de opleider de verandering aan. “Ik maak graag stappen”, reageert de Rio, nog steeds met haar vingers om haar neus. “Maar soms durf ik het niet.”
Rio-loopje
Een tweede geïmproviseerde scene is gebaseerd op de non-verbale lessen van Judith Melssen. “Ik vond het heel leuk dat we eerst moesten lopen als onszelf”, vertelt een opleider. “Vervolgens keken we bij de ander wat zijn typische loopje was om dat vervolgens overdreven na te doen. Ik krijg al helemaal zin om het loopje van mijn Rio op de gang na te gaan doen.” Na deze voorzet gaan de acteurs helemaal los. Ze lopen kriskras door elkaar met gezwollen schouders of zwaar bungelende armen. Eentje imiteert een extreem haastige opleider in een kolderieke eendenpas, die niet door zijn Rio bij te benen is. De muzikanten leven zich even creatief uit op allerlei soorten instrumenten: van een zingende zaag tot een saxofoon, van een dwarsfluit tot een triangel. De zaal geniet.
Onzekerheid
Inmiddels hebben de meeste opleiders een videoboodschap ingesproken voor hun startende collega’s. In de Praatkamer – een variant op de Raadkamer – beantwoorden zij vragen als ‘Wat is het belangrijkste uitgangspunt bij het opleiden?’ en ‘Wat is het allerleukste aan opleiden?’. “Het allerleukst vind ik de verbeteringen die je bij een Rio ziet”, zegt een vrouwelijke opleider. “Dat je Rio met passie het vak omarmt.” Het uitgangspunt voor haar is ‘vakkennis en structuur aanreiken’. Een mannelijke collega legt meer nadruk op het lerend vermogen van de Rio. “Leer ze met zaken omgaan, zodat ze zichzelf beter leren kennen.” Als beginnend opleider mag je best je onzekerheid tonen, vindt hij: “Benoem wat jij lastig vindt.” Dagvoorzitter Van Harten bedankt tenslotte alle opleiders voor hun inspanningen. “Wij Rio’s staan op jullie schouders. Jullie zijn de cultuurmakers van de moderne rechtspraak.”