Een dag in de huid kruipen van de rechter in opleiding (Rio). Dat deden bijna honderd praktijkopleiders uit het hele land tijdens de ‘Dag van de opleider’, gehouden door SSR in Utrecht. De opleiders en andere betrokken professionals volgden cursussen die ‘hun’ Rio’s ook krijgen en luisterden naar prikkelende sprekers zoals huisartsenopleider Rien van Hemert. “Een dagelijks coachgesprek is essentieel”, stelde hij.
“Mag je door rood lopen of rijden als rechter?”, vraagt workshopleider Marcel Snijders, een van de kernopleiders van de Rio-opleiding bij SSR. Hij trekt de vraag verder door: “Wat betekent het voor je privéleven om rechter te zijn en gedraag je je magistratelijk?” Het zijn vragen die rechters in opleiding de eerste maanden bijna elke vrijdag op de ‘Leerwerkteambijeenkomsten Integriteit en Magistratelijkheid’ bespreken. “Ik bespreek vandaag met jullie dezelfde dilemma’s als ik met hen doe”, zegt Snijders tegen de Rio-praktijkopleiders. Hij toont daarna een filmpje van een zaak waarin een rechter het woord van een politieagent zwaarder laat wegen dan van een plat Utrechts pratende verdachte. “Als de verdachte de rechtbank verlaat heeft hij het vertrouwen in de rechtsstaat verloren, vrees ik”, zegt iemand. “De rechter had in elk geval beter kunnen uitleggen dat de verklaring van een agent altijd zwaarder weegt”, voegt een ander toe. “Als strafrechter heb ik geleerd dat het woord van een politieagent niet heilig is”, besluit een derde.
Doordenken
“Heel nuttig”, vinden de opleiders en andere professionals het inzicht dat ze verkrijgen over de Leerwerkteams tijdens de ‘Dag voor de opleider’ van de SSR in Utrecht. “Deze lessen heb ik op mijn eigen opleiding gemist”, zegt een deelnemer. “Het is heel aardig dat je nu zelf doet wat de Rio’s meemaken”, zegt opleider Annette Zimmerman, Amsterdams bestuursrechter gedetacheerd bij de Centrale Raad voor Beroep. “Daardoor wordt het minder ongrijpbaar wat ze doen.” Het werken met morele dilemma’s spreekt haar aan. “Door de herkenbare voorbeelden worden jonge rechters zich bewust van zaken die ze zich niet zo realiseren. Het zet aan tot doordenken.”
Verschillende rollen
De reflectie over wie je als rechter bent en wat er van je verwacht wordt, sluit goed aan bij de plenaire dagopening van Manon Ruijters, organisatieadviseur en lector op het vlak van leren en ontwikkeling. Ruijters onderscheidt vier settings waarin rechters opereren: het institutionele frame, het professionele frame persoonlijke zelf en het professionele zelf. “Je ontwikkelt je pas echt als je met voldoende distantie naar deze rollen kunt kijken”, stelt Ruijters. Ze adviseert de opleiders in de zaal om hun ‘collega’s in opleiding’ te helpen deze losse stukjes te zien en met elkaar te verbinden. “Dan herken je wat iemand als professional in zich heeft. Zijn onvervreemdbare kern.” Dat klinkt misschien abstract, maar is gekoppeld aan hele concrete vragen vertelt Ruijters: “Zoals ‘Welke kennis gebruik je?’ en ‘Wie zijn jouw voorbeelden?’
Manipulerend
“Wij mensen, dus ook rechters, bakken er weinig van met onze cognitieve vermogens. We maken voortdurend denkfouten.” Met een licht uitdagende glimlach zet Femke ten Velden de workshop ‘Psychologie van de raadkamer’ op scherp. Samen met raadsheer strafrecht Diederik Radder laat de UvA-onderzoekster zien dat de besluitvorming van rechters in de raadkamer een stuk minder logisch is dan je zou denken. “Herkennen jullie dit?”, vraagt Radder aan de groep ervaren rechters. De Rio-opleiders ondergaan net als hun pupillen een reeks cijferexperimenten die toont hoe manipulerend het kan werken als je getallen in een bepaalde volgorde presenteert. Zo hebben rechters die beslissen over een hoog ingezette strafeis of vordering de neiging om tot een relatief hoge straf of schadevergoeding te kiezen. Ook is er het mechanisme van groupthink: een groep beslissers, zoals rechters in een meervoudige kamer, volgt elkaars standpunt in de drang naar onderlinge harmonie. “Ook jullie Rio’s ervaren dit, meer nog dan ervaren rechters”, vertelt Radder. “Er is een enorme druk om het eens te worden, om je aan te sluiten bij de heersende mening. Dat je als jongste rechter als eerste je mening mag geven, maakt het nog lastiger. De eerste keer dat ik dat deed, werd mijn mening van tafel geveegd. Dan kijk je de volgende keer wel uit.”
Bruikbaar
“Erg leuk, deze workshop vol achtergronden over beslissen”, reageert civiele rechter René Steenbergen van rechtbank Midden-Nederland achteraf. Steenbergen herkent veel gebruikte voorbeelden uit de rechterspraktijk en vindt het boeiend om de theorie te horen. “Ik vind het leuk om Rio’s uit te lokken om over deze dingen te praten.” Bruikbaar als opleider vindt hij ook de duiding van Diederik Radder over de diepere opvattingen en ervaringen die schuil gaan achter iemands gedrag aan de oppervlakte. “Het kan goed zijn daar naar te vragen”, weet Steenbergen. “Bijvoorbeeld bij Rio’s die heel timide zijn en snel terugdeinzen als je ze aanspreekt. Daar kan een persoonlijke verhaal achter zitten. Het is goed om dat ter sprake te brengen.”
Ambitieuze huisartsen
Persoonlijk getint is ook de dagsluiting van Rien van Hemert, coördinator kwaliteit opleidingspraktijken van Huisarts Opleiding Nederland. Van Hemert doorspekt zijn bevlogen verhaal over de ambitieuze opleiding voor huisartsen met voorbeelden uit zijn eigen leven als huisarts en opleider. Op een vraag uit de zaal naar zijn ervaringen met euthanasie, antwoordt hij: “Ik vergeet nooit meer de Kerst dat ik hoorde dat de officier van justitie een door mij verrichte euthanasie wilde onderzoeken. ‘Wow, heavy’, dacht ik. De zaak is geseponeerd, maar je voelt je toch persoonlijk geraakt.”Er werken in Nederland 2000 huisartsenopleiders die goed zijn georganiseerd. “Wij hebben status en macht en kunnen goede afspraken afdwingen. Zo hebben wij dagelijks een gesprek van een uur met onze pupil.” Uit de zaal klinkt een ongeloofwaardig gelach. ‘Iedere dag een uur?’ “Ja, elke dag. Dat is essentieel. Je praat over wat je gedaan hebt, over de ethiek, dat zijn hele waardevolle gesprekken. Wij nemen tenslotte, net zoals rechters, belangrijke beslissingen over het leven van mensen.” Geïnspireerd door zijn verhaal stelt een rechter uit het publiek voor ook een eigen vereniging voor opleiders op te richten. Een instemmend applaus volgt.