Een haat/liefde-verhouding. Dat hebben rechters met de professionele standaarden die in het hele land worden opgesteld. Ze bieden kansen op bescherming en betere kwaliteit, maar zijn tegelijk bedreigend en voer voor debat. Het bleek een levendig en actueel thema voor de tweede etappe van de SSR-Zesdaagse in Breda. Leidt een academisch opgeleide griffier tot een beter vonnis? Hoeveel tijd heb je nodig voor een goede schikking? Veel rechters hechten aan tijd en kwaliteit: “Het principe van de meervoudige kamer valt of staat ermee dat alle rechters het dossier lezen.”
“We weten allemaal dat er een kwaliteitsverschil is tussen rechters. ‘God wat een talent, of wat een goede ervaren collega’, denk ik regelmatig. Hoe doet hij of zij dat, wat kunnen anderen daar van leren? Dat verwacht ik van de standaarden, dat ze ons werk op een hoger plan brengen.” De vrouwelijke bestuursrechter vertelt de zaal enthousiast hoe zij aankijkt tegen het thema van de avond: de recente geboorte van verschillende professionele standaarden in de rechtspraak. Strafrechters, kantonrechters, ieder rechtsgebied, ieder LOV is ermee bezig. Is het resultaat veelbelovend, of valt het tegen?
Ideaal
De tweede etappe van de SSR-Zesdaagse valt met de neus in de actualiteit. Het levert woensdag 14 oktober in Breda een goede opkomst op. Een stevige discussie. Met een breed palet aan standpunten. “Voor de ene rechter betekenen professionele standaarden een minimum, voor de ander zijn ze een ideaal. Ertussen zit een wereld”, vat rechtbankpresident Maria Koek het treffend samen. Ze geeft het woord aan beide gespreksleiders: hoogleraar Publiekrecht Mirko Noordegraaf en bijzonder hoogleraar Rechtspleging Margreet Ashmann. Noordegraaf doet een prikkelende voorzet: “In de nu verschenen standaarden valt het mij op dat deze zich vooral richten op de solo rechter en de individuele rechtszaak. Terwijl veel winst gehaald kan worden in het verbeteren van de samenwerking tussen rechters en in de optelsom van zaken.”
Minimum
Eerst een rondgang in de zaal. “Ik zie de professionele standaarden als minimum basisvoorwaarden waarmee ik mijn werk goed kan doen”, zegt een civiele rechter. “Als we die goed vastleggen, kunnen we beter eisen stellen aan de organisatie, aan de Raad voor de rechtspraak. Zo van: ‘Hier staan wij voor, dit zijn onze normen. Zorg dat we daar de faciliteiten voor krijgen’.” Voor een bestuursrechter staan de standaarden veel meer voor normen waarop je je elkaar als rechter kunt aanspreken. “Hoe handel je een zitting af, ben je tijdig, hoe zit het met je vakmanschap? Dit vakmanschap verandert ook: “De nieuwe zaaksbehandeling vraagt meer regie van de rechter, het lijkt me goed daar afspraken over te maken.” Zijn vrouwelijke collega beaamt dit: “Is de rechter die de tijd neemt voor een zaak de beste? Of is dat de snelle rechter die niemand op de gang wil laten wachten?”
Authentiek gesprek
Hierover gaat één van de praktijkcases die de rechters vandaag onderling in drie groepen bespreken. Stel: een familierechter krijgt meer zaken op zijn bordje omdat zijn teamvoorzitter productiever wil gaan werken volgens de landelijke richtlijnen. Hoe reageer je hierop als rechter? Veel rechters kiezen voor optie B: wel akkoord gaan met de planning, maar zelf mogen bepalen hoeveel tijd je uitrekt voor een zitting. “Bij handel heb ik ooit vergelijkbaar gewerkt”, vertelt een rechter. “Iedereen gaf aan het begin van het jaar op hoeveel schikkingen hij dacht te gaan doen. Op de helft van het jaar bekeek je hoe je ervoor stond en werd je streefcijfer eventueel bijgesteld naar beneden of boven. Dat werkte hartstikke goed.” Maar, werpen enkele collega’s tegen, als jij maar twee uur voor een schikking krijgt, is dat erg weinig. “Het kost tijd om partijen met de hakken uit het zand te krijgen, om een authentiek gesprek aan te gaan”, zegt Ashmann. Daarom zegt een deel van de groep niet zomaar akkoord te gaan met de teamvoorzitter: voldoende tijd is belangrijker dan genoeg snelheid.
Kans
Noordegraaf onderscheidt grofweg drie typen reacties: rechters die de professionele standaarden als bedreiging zien, als noodzaak of als kans. “Het zou mooi zijn als we vanavond ook over de kansen van de standaarden komen te spreken”, stelt hij. “Bij de medisch specialisten bestaan daar enkele mooie voorbeelden van.” Collegahoogleraar Ashmann herkent bepaalde kritiek op de standaarden: “Ik zie veel doublures met bestaande kwaliteitshandboeken in de rechtspraak. En vraag me af hoe één en ander zich verhoudt tot de wetgeving. Het is jammer als we dubbel werk doen.” Steeds ligt ook bij deze tweede etappe van de Zesdaagse de tegenstelling op de loer tussen de rechtspraak van de werkvloer met de kleine ‘r’ en die van het instituut Rechtspraak met hoofdletter R: “De Raad voor de rechtspraak gebruikt de professionele standaarden om ons te begroten voor zoveel stuks en uren”, waarschuwt een strafrechter. “Dan krijgen we minder geld en zeggen ze: jullie hebben de standaarden zelf geschreven.”
Dossier lezen
Een tweede case gaat over de ideale werkwijze in de meervoudige kamer, waarin drie rechters samen beslissen over een zaak. Moeten alle rechters het dossier volledig lezen of volstaat het als één of twee rechters dit doen en de anderen alleen een samenvatting bekijken? De rechters kiezen vanavond en masse voor de optie dat alle rechters even goed voorbereid moeten zijn. “Het principe van de meervoudige kamer valt of staat ermee dat alle rechters het dossier lezen”, zegt een vrouwelijke rechter. “Die drie namen staan niet voor niets onder het vonnis.” Wel zien veel rechters dat beslissen met meerdere rechters mogelijk nadelen heeft: zoals het gevaar als groep in een tunnelvisie te raken. “Daarom is het belangrijk om tegenspraak te organiseren. Wij laten vaak één van ons de advocaat van de duivel spelen.”
Sterfgevallen
Durf je eigen vakmanschap in twijfel te trekken. Durf met innovaties te komen. Dat is de boodschap van hoogleraar Noordergraaf. Hij was lid van de visitatiecommissie Cohen die de rechtspraak doorlichtte en schreef een onderzoeksrapport over de professionele standaarden bij de rechtspraak en andere beroepsgroepen. Vooral de standaarden van de medisch specialisten vindt hij inspirerend. “Daar is het gelukt om verbetering van kwaliteit en meer efficiency samen te laten gaan. Daar kunnen rechters veel van leren.” Als voorbeeld noemt Noordergraaf het grondig verbeteren van de checklist voor, tijdens en na operaties. Dit leidde tot 22 procent minder sterfgevallen en is bovendien goedkoper. “Vaak gaat het bij innovaties om een verbeterde samenwerking tussen artsen, maar ook het ondersteunend personeel. En veelal gaat het om grote aantallen patiënten, in plaats van één casus.”
Samenwerking
Het zou goed zijn als rechters meer winst boeken op dit snijvlak van professionele samenwerking en grote aantallen, vindt Noordergraaf. Zoals gebeurde in het project ‘Proeftuin’ van vernieuwer Rinus Otte, waarin rechters individueel en collectief meer regie kregen over de organisatie en roostering van zaken. “In de eerste professionele standaarden van de rechtspraak zie je dit soort methoden nog maar weinig terug.” Ook de rechters in Breda hebben veel kritiek op de standaarden van de kanton- en strafrechters die één voor één besproken worden. “‘Het dossier dient ’tijdig voor de zitting’ aangeleverd te worden, lees ik”, schampert een rechter. “Maar wat is tijdig precies? Schrijf dan op: ‘uiterlijk 14 dagen vantevoren’. Zo blijft er ruimte voor discussie.” De standaarden gaan over van alles tegelijk, stelt een ander. “Zowel over de inhoudelijke vakkwaliteit als de randvoorwaarden. Dat loopt te veel door elkaar heen.”
Academische griffier
Een mooi voorbeeld is de juridische ondersteuning tijdens de zitting door een griffier van academisch niveau. Die staat expliciet opgenomen in de professionele standaarden voor de civiele kantonrechter. “Onzin, daar hangt de kwaliteit van mijn oordeel niet vanaf”, stelt een rechter. “Nou, ik vind het heel prettig om tegenspraak van iemand op niveau te krijgen”, zegt een tweede. “Vroeger trok je een lager opgeleide klerk van de administratie om het vonnis uit te tikken. Ik vind het een verworvenheid om een hoog opgeleide griffier naast me te hebben.” Een derde rechter valt haar bij: “Misschien moet je zelfs zichtbaar maken dat er achter elke rechter een staf van academisch opgeleide medewerkers zit. Dat verhoogt de legitimiteit van het vonnis.”
Krachtenveld
Blijf elkaar vooral aanspreken op dit soort zaken, sluit Noordergraaf af. “Ga met elkaar de discussie aan, zeker ook over hoe je onderling het beste samenwerkt aan zaken.” Natuurlijk is de wereld van de rechtspraak anders dan die van de medisch specialisten, beseft hij. Alleen al de dwingende machtspositie van de zorgverzekeraars geeft veel meer macht en kracht richting innovatie. Het krachtenveld van de rechtspraak is veel diffuser. “Maar juist daarom is het belangrijk dat wij als rechters het heft in eigen hand nemen”, roept een rechter op. “Wij moeten zelf zorgen voor goede professionele standaarden. Voordat iemand anders dat doet.”
Volgende etappes
De volgende etappe van de SSR-Zesdaagse vindt plaats op donderdag 29 oktober op de rechtbank Zwolle en gaat over ‘Rationeel beslissen’. De data van de etappes in Haarlem (‘De Concerncode’), Den Bosch (‘Ambacht & Atelier’), Leeuwarden (‘Verder kijken dan…’) en Utrecht (r/Rechtspraak als kunstwerk) worden op korte termijn bekend gemaakt. Aanmelden voor één of meerdere van deze bijeenkomsten kan door een e-mail te sturen aan events@ssr.nl. Aan deelname zijn geen kosten verbonden.
Masterclasses
De SSR Zesdaagse; een serie masterclasses waar Rechtspraak en wetenschap elkaar ontmoeten. Zes dagen, zes locaties en zes onderwerpen die de Rechtspraak aangaan. Twee ‘inleiders’ introduceren de onderwerpen waarna er volop ruimte is voor discussie. Om tegemoet te komen aan zo min mogelijk reistijd is er gekozen voor een geografische spreiding. Om de dagelijkse werkzaamheden zo min mogelijk te belasten is de vorm een (na)middag programma, waar het leerzame wordt gecombineerd met het ‘aangename’ en PE-punten. Iedere ronde van de zesdaagse start om 15:30 en eindigt rond 19:00 uur. Aan een lichte maaltijd is gedacht.