Indringende verhalen van verslaafden en daklozen. Speeddaten met meer ervaren rechters en officieren. Lezingen van jonge denkers die oproepen tot betrokkenheid en verbeelding. Het allerlaatste Raiocongres maakte op vrijdag 29 mei in Amersfoort het thema ‘Binnenstebuiten’ overtuigend waar. Het Raio-cabaret sloot de dag hilarisch af.
“Toen de dokter zei past u een beetje op met de drank, deed ik dat. Ik dronk voortaan 1 liter port per dag in plaats van 1,5 liter. Dat is toch dertig procent minder.” Met een cynische grijns vertelt verslaafde Jack zijn publiek dat voorzichtige waarschuwingen niet helpen bij verslaafden. “Het is bijna mijn ondergang geworden. Toen ik eind vorig jaar op de intensive care werd opgenomen, vertelde de arts: een week later en u had dood kunnen zijn. “Die harde waarheid kwam aan. Ik heb sindsdien geen druppel meer gedronken.” Het zaaltje met (ex)raio’s, rio’s en oio’s is nieuwsgierig naar Jack. “Ik lees vaak rapportages waarin verslaafden weinig motivatie hebben om aan zichzelf te werken”, zegt iemand. “Wat is dan een goede wake up call?” Jack haakt in: “Het is belangrijk dat je duidelijk bent. Dat gebeurt te weinig. De hulpverlening, de omgeving en de rechter moeten zeggen: “Jij hebt een probleem en je moet er nu wat aan doen.”
Buitenwereld
Live verhalen van verslaafden, vluchtelingen en straatcoaches. De workshops van het allerlaatste Raio-congres matchen goed met het thema ‘Binnenstebuiten’. Via de ervaringen uit de buitenwereld de blik verrijken van startende rechters en officieren, is het idee. In die formule passen ook twee jonge sprekers van buiten met een prikkelend pleidooi: historicus Rutger Bregman en dominee Ruben van Zwieten. Beide denkers zijn niet bang om hier en daar een plaagstoot uit te delen. En presenteren tegelijk een aansprekend alternatief: durf groot te denken, draag bij aan de samenleving, ook als rechter en officier.
Robots
We leven in luilekkerland, is de boodschap die Bregman de zaal ’s ochtends voorhoudt in de sfeervolle Rijtuigenloods in Amersfoort. Het huidige Nederland is rijk, veilig en gezond, terwijl mensen het grootste deel van de geschiedenis arm, bang en ziek waren. Daarom hebben we volgens Bregman geen idee meer hoe het nog beter kan: “We zijn ons vooruitgangsgeloof verloren. En als je geen utopie meer hebt, dan rest de technocratie. Dan wordt alles management”, waarschuwt hij. Ook voor rechters en officieren dreigt die valkuil, wanneer zij als robots de wet toepassen. “Zie uw vak als een ambacht voor wijze mannen en vrouwen, houdt oog voor de principes achter de regels”, adviseert hij. Het idee van de rechterlijke macht als a-politiek is in de ogen van Bregman een illusie. “Alleen al de keuze van het OM aan welke zaken ze prioriteit geeft, wordt bepaald door een visie op de samenleving. Ook een rechter heeft onherroepelijk iets politieks in zich. Het is goed om daar bij stil te staan, over na te denken.”
Sukkel
Bregman is geïntroduceerd door dagvoorzitter Howard Komproe, die het congres aangenaam losjes aan elkaar praat. De cabaretier heeft goede herinneringen aan Amersfoort, waar hij in militaire dienst zat. “Ik heb hier jaren weggesmeten als lader van een Leopardtank. Dat is de sukkel, de enige die met zijn hoofd boven de tank uit steekt.” Het leger is een klassenmaatschappij, legt Komproe zijn hoogopgeleide publiek uit. De schutter die veilig in de tank zat, was een vwo’er. En als er getrakteerd werd op taart, kregen alleen de officieren appel-kruimeltaart. “Met een aantal maten heb ik een keer de poedersuiker op die taart vervangen door geraspte laxeertabletten. Zijn we nog voor ‘mishandeling’ aangeklaagd bij de militaire rechtbank. Vrijgesproken.”
Examen doen
Intussen bijt de zaal zijn tanden stuk op een reeks pittige vragen uit het Nederlands inburgeringexamen. De raio’s en rio’s kunnen live stemmen via hun telefoon dankzij de interactieve Buzzmaster. Deze software maakt per vraag steeds onderscheid op factoren als zittende/staande macht, werkervaring en sekse. Dit laatste komt meteen van pas bij het inburgeringexamen: waar vooraf tweederde van de mannen denkt dit examen te gaan halen, zijn de vrouwen met krap de helft voorzichtiger. De vrouwen krijgen gelijk: maar liefst 77 procent van de aanwezigen zakt. De vragen zijn dan ook best pittig. In welk jaar overleed Willem van Oranje ook al weer en via welke weg krijg je het makkelijkst een baan: via de krant of je familie?
Interactie zaal
Op volle toeren draait de Buzzmaster tijdens de presentatie van Reinier van Zutphen, sinds kort nationaal Ombudsman, daarvoor president van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBb). Van Zutphen loopt samen met het publiek de resultaten door van een recent onderzoek naar de reputatie van officieren, rechters en ook advocaten. Regelmatig toetst hij via de Buzzmaster wat de zaal ervan vindt of verwacht. Zoals bij de vraag of strafrechtadvocaten te vertrouwen zijn. Dit vertrouwen is onder rechters en officieren niet hoog, blijkt uit het onderzoek. “Is dat ernstig?”, vraagt Van Zutphen. “Ik snap het wel”, reageert iemand in de zaal. “Ik merk dat er in de rechtszaal veel onzin wordt gedebiteerd door advocaten. Vroeger nam ik een advocaat die op tv kwam serieus, tegenwoordig vaak niet meer.” Over camera’s in de rechtszaal is men verdeeld. “Veel te selectief. De kijker ziet maar een klein deel van het dossier”, vindt de één. “Een goede zaak”, vindt de ander. “Je moet niet pretenderen volledig te zijn. Een rechtszaak is nu eenmaal openbaar en de camera is daar een logisch verlengstuk van.”
Imago
“Openbaarheid kun je ook als breekijzer gebruiken”, vertelt Laurien Koster, voorzitter College van de Rechten van de Mens, tijdens een workshop. “Onze uitspraken zijn niet anoniem en we laten ook weten of de uitspraak is opgevolgd of niet. Omdat bedrijven bang zijn voor hun imago nemen ze toch vaak structurele maatregelen. Terwijl onze uitspraken niet bindend zijn, werd vorig jaar 83 procent van onze uitspraken nagekomen.” Koster laat een filmpje zien met twee vrouwen die door hun zwangerschap hun arbeidscontract in gevaar zagen komen. Door een beroep te doen op het College, haalden ze alsnog hun recht. “Regelmatig is dreigen met een zaak al genoeg”, stelt ze.
Boeven vangen
Bij het speeddaten schuiven rechters en officieren van verschillende generaties bij elkaar aan één tafel. Het levert geanimeerde gesprekken op, aan de hand van een aantal op voorhand bedachte vragen. ‘Hoe leg je een kind van 6 uit wat je doet?’. “Ik zeg altijd: ik vang boeven”, lacht een jonge advocaat-generaal aan het Amsterdamse Hof. “Ik zorg dat de boevenvangers naar school gaan”, reageert ad rem een vrouw die bij het parket-generaal opleidingen ontwikkelt. Een advies voor de aankomende groep rechters en officieren. “Beslis niet alles alleen”, tipt een rechter. “Overleg bij twijfel. Het is nogal wat waarover je besluit.” Geldt dat vooral in het begin van je carrière?”, vraagt een jonge vrouw. “Zeker niet, je moet blijven twijfelen in ons vak.”
Krachtige taal
De afsluiting van predikant Ruben van Zwieten is zowel kritisch als poëtisch. Ook hij spreekt over de kracht van de verbeelding, met een focus op de rol van taal. In onze moderne samenleving is sprake van ’taalnood’: “Een gebrek aan beeldende taal om uit te drukken waar het om gaat in het leven.” Van Zwieten voert consultant Peter op die hij als predikant gaat trouwen. Peter spreekt van ‘input’ in het huwelijk, dat hij ziet als ‘logische volgende stap’. Van Zwieten stelt daar tegenover de hoopvolle metaforen van Martin Luther King, die de kleinkinderen van de slaven en de slavenhandelaren samen liet komen op de berg. En hij citeert de Vlaamse dichter Herman de Coninck die schrijft over trots, die zacht kan breken. Leen als rechter en officier vaker van deze krachtige en positieve taal, nodigt Van Zwieten de geboeide zaal uit. “Jullie hebben een beroep, een ambt dat bijdraagt aan het algemeen belang. Gebruik dan deze inbeeldingskracht, deze empathie. Ga af en toe de berg op.”
Prachtig duet
Na een vermakelijke historische quiz onder leiding van SSR-Collegeleden Rosa Jansen en Remco van Tooren, sluit het hilarische Raiocabaret het veelzijdige congres af. De jonge bende cabaretiers liet zien van alle markten thuis te zien. Streetwise zijn de openingsrap en de in straattaal uitgevoerde zitting over de diefstal van een telefoon. Cultureel verantwoord is het prachtig gezongen duet op de klassieker ‘Zeg me dat het niet zo is’ van Frank Boeijen. Het lied gaat over het spannende moment dat jonge rechters en officieren te horen krijgen waar ze gestationeerd worden. “Zeg me dat het niet dáár is…”, zingt het duo over rechtbank Zeeland-West-Brabant. Een nagespeelde cursus maatschappelijke betrokkenheid loopt tenslotte gierend uit de hand als een jonge vrouwelijke officier gewapend met een selfie stick al gnuivend en hijgend een vrouwelijke verdachte voor ‘knettergek’ verklaard. De zaal grinnikt volop.
‘Binnenstebuiten’ was het congres van de laatste lichting raio’s die de zesjarige opleiding voor rechters en officieren van justitie doorloopt. Ze worden opgevolgd door de rio’s en de oio’s. Nemen zij de traditie over?
lees ook enkele reacties en bekijk de foto-impressie van het raiocongres 2015