De cursus ‘Zittingsrechter’ scoort een 9,5 in de beoordelingen van de Rio-opleiding. Wat is precies het succesrecept? Docent Maarten Bakker en twee Rio’s geven een verklaring. Ze roemen de leerzame praktijksituaties en de gelijkwaardigheid tussen docent en Rio. “Er was een hele mooie wisselwerking tussen de docenten en de deelnemers”, stelt Rio Vera Kool.
“Boosheid is een regelmatig voorkomende emotie in de rechtszaal. Het maakt uit hoe je daar als rechter op reageert. Een goede communicatie is belangrijk”, zegt Maarten Bakker – directeur van het ADR-instituut, trainer en mediator. Daarom leren rechters in opleiding (Rio’s) in de cursus van Bakker hoe ze effectief kunnen communiceren met de verschillende partijen in de zittingszaal. “Als iemand heel boos is en je zegt als rechter ‘Ik zie dat u best geïrriteerd’ bent’, dan voelt die persoon zich niet erkend in zijn gevoel en reageert dan al snel ‘Nee, ik ben woest!'”, legt Bakker uit. “Het is effectiever als je zegt ‘U bent echt boos, het zit u tot hier’. Dan gaat zo iemand eerder wat afdingen: ‘Nou, ik ben niet woedend, maar ik ben er niet blij mee.”
Rollenspel
Dit soort concrete praktijksituaties op zitting worden nagespeeld door de studenten in de SSR-cursus ‘Zittingsrechter’. De ene Rio neemt de rol van de rechter aan, anderen spelen een partij of een advocaat. Die praktische opzet is één van de succesfactoren van de zeer hoog gewaardeerde cursus. “Door al die voorbeelden om mee te oefenen heb je het gevoel ‘Nu ga ik écht aan de slag'”, vertelt Maxim Ferschtman, Rio bij rechtbank Midden-Nederland. “Steeds krijg je goede tips en feedback.” Het nabootsen van de zitting heeft volgens Ferschtman nog een specifiek voordeel: omdat je ook de rol van de andere betrokkenen speelt, kun je je daar beter in verplaatsen. Als jij zelf een partij speelt en je loopt de deur uit met het gevoel ‘Ik ben niet gehoord, ik had graag nog iets willen zeggen’, dan besef je beter hoe dat is. En zal je dat later als rechter proberen te voorkomen.”
Ervaren rechters
“Ach, vaardighedentrainingen zijn al snel populair”, lacht Bakker bescheiden. Maar gevraagd naar het geheim van zijn didactisch succes, blijkt er wel degelijk goed nagedacht over de formule. “Ik denk dat deelnemers het waarderen dat ik de cursus altijd samen geef met rechters van vlees en bloed. De Rio’s waarderen mijn mediation-ervaring, maar zeker ook de lessen die ze leren van ervaren rechters. Die hebben de situaties zelf ervaren en zijn door schade en schande wijzer geworden.” Maxim Ferschtman beaamt dat: “Als je tijdens het vragen stellen aan een partij vastloopt, is het heel prettig als een rechter uit ervaring tegen je zegt: ‘Stel het eens op een andere manier, geef de ander een opening om zijn verhaal te vertellen.”
Gelijk oversteken
Ook de gelijkwaardige benadering van de Rio’s door de docenten is een bewuste keuze, vertelt Bakker. “Ik wil op een gelijk niveau oversteken”, gebaart hij met zijn handen in de lucht. “Sommige cursussen worden gegeven met de uitstraling ‘Ik vertel jou wat je moet doen’. Wij – ik en de aanwezige rechters – proberen onze eigen kwetsbaarheid te tonen, ook wij hebben dilemma’s. Het gaat erom dat je er zo goed mogelijk mee omgaat.” Deze aanpak geeft veiligheid en openheid in de cursus, vindt Vera Kool, Rio bij rechtbank Midden-Nederland. “Er wordt veel gereageerd op de manier waarop je communiceert. Hoe je reageert op emoties bijvoorbeeld. Dan is het fijn als docenten vertellen over hun eigen twijfels en fouten. Zo word je uitgenodigd daar in mee te gaan. Bovendien namen ze alle tijd en ruimte je daarin te begeleiden. Er was een hele mooie wisselwerking tussen de docenten en de deelnemers.”
Open vragen
Het gaat om de persoonlijke effectiviteit van zijn deelnemers, stelt Bakker. “Wat bij de één werkt, werkt niet bij de ander.” Dit geldt voor allerlei vaardigheden die nodig zijn in de zittingszaal. Zoals het doorvragen naar de belangen in een zaak, een kerntaak van de rechter. “Veel Rio’s hebben op een gegeven moment in de zaak het idee ‘Dit zal het belang wel zijn’. Maar dat is lang niet altijd zo. Het stellen van open vragen als rechter is heel belangrijk. Als je in een zakelijk conflict vraagt: ‘Heeft u dat toen schriftelijk bevestigd?’ is dat geen slechte vraag. Je laat alleen veel meer open wanneer je vraagt: ‘En wat heeft u vervolgens gedaan?’.”
Helderheid
Dit soort casussen wordt keer op keer geoefend in de cursus. Het is dan handig dat er naast rechters ook mediators voor de groep staan, vindt Vera Kool. “Het doorvragen naar het diepere geschil is in opkomst, dan is het goed om dat te leren van professionals die dat van huis uit doen.” Ferschtman vindt dat hierdoor soms wat weinig nadruk lag op de basics van een zitting, zoals een goede opening en opbouw. Bakker herkent beide punten: “De combinatie van rechters en mediators is heel bewust. Maar ook het aanleren van een duidelijk openen van een zaak is van groot belang. Je moet bijvoorbeeld helder aangeven wie wanneer het woord krijgt. “Als je dat als partij niet weet, ga je naar momenten zoeken om je iets te zeggen. Dan wordt het onrustig. Als een rechter dat wel aangeeft, zie je mensen kalmeren: ‘Ik kom nog aan de beurt’. Het is heel leuk om rio’s met dit soort simpele tips beter te maken.”