De volkswoede op social media leidt regelmatig tot een virtueel volksgericht waarbij onschuldige slachtoffers vallen. Wat kan de reguliere rechtspraak daar aan doen? Over deze actuele kwestie spreekt coach en debatgoeroe Lars Duursma tijdens de vijfde SSR Meillo-lezing op 8 oktober in de Rode Hoed in Amsterdam. Duursma vertelt alvast over het thema van de lezing: de vrijheid van meningsuiting en het Grote Gelijk.
“Ik kan heel slecht tegen onrecht. Daar kan ik me flink over opwinden.” Lars Duursma, directeur van Debatrix en coach van leiders in politiek en bedrijfsleven, is geen spreker die bij de Meillo-lezing even snel zijn kunstje komt doen. Duursma voelt zich betrokken bij de wereld van het recht. “Onrecht vreet aan mij. In Het Financieele Dagblad werd ik geïnterviewd over hoe onrechtvaardig de overheid soms met zijn burgers omgaat. Zoals UWV-klanten die helemaal niks fout hebben gedaan, maar wel duizenden euro’s boete krijgen”, vertelt hij verontwaardigd. Thuis heeft hij het hele rapport van de ombudsman over de kwestie doorgelezen. “Dat staat van kaft tot kaft vol met casuïstiek van onschuldige mensen die te maken krijgen met deze ongelofelijke gevolgen. Over dit soort onrecht lig ik dus letterlijk wakker.”
Focus op rechter
Af en toe adviseert Duursma professionals uit de wereld van de rechtspraak hoe ze beter kunnen overtuigen en communiceren. Zo trainde hij landsadvocaten om beter om te gaan met lastige vragen. Lastige vragen van de rechter, welteverstaan. Die trend geldt voor de hele advocatuur, stelt Duursma: “Vroeger waren advocaten vaak bang voor de lastige vragen wederpartij”, stelt hij. “Nu zie je dat de focus komt op de rechter. Advocaten maken van tevoren al lijstjes met mogelijke lastige vragen klaar, inclusief antwoorden.” Duursma leert de advocaten snel en goed te reageren. Een belangrijke tip: vraag de rechter of je de vraag goed begrepen hebt. “Vaak luisteren advocaten niet wat de vraag is. Wat ontzettend veel gebeurt, is dat ze alleen denken: ‘Welke van mijn voorbereide standaardantwoorden komt het meest in de buurt van deze vraag. Dat werkt niet, je moet als advocaat durven doorvragen wat de rechter bedoelt.”
Juryrechtspraak
De focus op de rechter doet Duursma denken aan de vele debatwedstrijden waaraan hij deelnam. “Ook tijdens deze wedstrijden moet je je niet focussen op je tegenstander, maar op degenen die bepalen wie de beste is: de jury”, weet de oud-wereldkampioen uit ervaring. Toch is Duursma geen voorstander is van juryrechtspraak. “Typisch een voorbeeld van ‘Hoe minder je ervan weet, hoe mooier het lijkt’. Het principe is goed: iemand laten beoordelen door zijn gelijken, zijn peers. Ook vind ik het mooi dat je als jurylid je maatschappelijke plicht vervult. Dat leidt tot meer begrip voor de rechtspraak.” De werkelijkheid is minder roze gekleurd. “In de praktijk gebruiken partijen bijvoorbeeld de juryselectie om hun gelijk te halen. De hobby’s en geheimen van de juryleden worden te belangrijk. Ook speelt de emotionele factor in de rechtszaal een te grote rol. Bij de zaak Samsung versus Apple in Amerika werden de boetes voor Samsung omhooggestuwd omdat de advocaten van Apple inspeelden op de vaderlandsliefde van de jury.”
Parallelle rechtspraak
In zijn Meillo-lezing wil Duursma zijn publiek aanzetten tot nadenken. “Ik wil dat er over wordt nagepraat tijdens de borrel. Dat mijn verhaal aansluit bij de belevingswereld van de rechters en officieren van justitie in de zaal.” Het thema vrijheid van meningsuiting en het Grote Gelijk past hem als een handschoen. Duursma schreef het boek ‘Ik krijg altijd gelijk’ en leeft van de vrijheid van meningsuiting door als coach mensen te leren presenteren en debatteren, zoals fractievoorzitters uit de Tweede Kamer. Hij wil 8 oktober zijn publiek waarschuwen voor de grote impact die de social media hebben op het maatschappelijk debat en het spreken van recht. “Er dreigt een soort parallelle rechtspraak te ontstaan, waar mensen op Twitter worden aangeklaagd en veroordeeld.”
Digitale schandpaal
Zonder teveel van zijn verhaal bloot te geven, wil Duursma alvast wat uitleg geven. “Vroeger had alleen een kleine bevoorrechte klasse toegang tot de media. Nu kan iedereen met één tweet de halve wereld bereiken en over alles meepraten. Ik noem dat de democratisering van het gelijk. Een grote schaduwzijde hiervan is dat er op Twitter een virtueel volksgericht ontstaat die mensen aan de schandpaal nagelt – zonder echt uit te zoeken hoe een kwestie in elkaar steekt. Zo wordt onrecht aangedaan aan mensen die iets heel onschuldigs hebben gedaan.” Er zijn bijvoorbeeld mensen ontslagen na massale negatieve reacties op een tweet die achteraf weinig om het lijf had. Duursma vindt deze ontwikkeling een gevaar voor de reguliere rechtsstaat. Een interessante vraag is wat de deze rechtsstaat hier tegen kan doen. Duursma gaat zijn publiek enkele prikkelende opties voor houden. “Rechters die op social media ‘foei’ gaan roepen dat werkt niet. Wel geloof ik het beter voorlichten van de virtuele gemeenschap over de onrechtvaardige gevolgen van deze naming and shaming. En misschien zou je het zonder feitenkennis virtueel afbranden van anderen wel strafbaar moeten stellen. Schept de mogelijkheid om iemand kapot te maken niet de plicht je te verdiepen om uit te zoeken hoe het zit?”
Mik op gevoel
Het is de emotie die overheerst in het maatschappelijk debat, niet de ratio. Die lastige boodschap heeft Duursma voor rechters en officieren die zich ergeren aan de brede kritiek op de rechtspraak in de media. Feiten zijn niet voldoende om gelijk te krijgen, benadrukt Duursma. “Je kunt blijven beweren dat de Nederlandse rechters niet soft zijn en qua straffen bij de Europese top horen, dat zal je publiek eerst moeten voelen. Dat geldt voor alle beslissingen die onze hersenen nemen: eerst komt het gevoel en daarna zoeken we daar een rationele reden bij. Betrek gewone mensen directer bij rechtszaken, geeft Duursma als een mogelijke oplossing. Dan voelen ze de dilemma’s beter. Een rechter die meer empathie toont, helpt ook. “Als er iemand is doodgereden, denken veel mensen: ‘Daar zal wel weer een taakstrafje uitrollen’. Als je een vonnis met gevoel uitlegt, scheelt dat zeker. Uiteindelijk willen ook slachtoffers het gevoel hebben: ‘Deze rechter begrijpt ons wel’.”
Aanmelden Meillo-lezing
Lars Duursma is een van de drie sprekers tijdens de Meillo-lezing op 8 oktober in de Rode Hoed te Amsterdam. Andere sprekers zijn Rob Wijnberg en Rinus Otte. De Meillo-lezing is toegankelijk voor alle geïnteresseerden in recht, rechtspraak opsporing en vervolging. Aan deelname zijn geen kosten verbonden. Aanmelden is mogelijk door een e-mail te sturen naar events@ssr.nl