Een sfeervolle terugblik op tien jaar belastingrechtspraak bij zowel hoven als rechtbanken. Een prikkelende vooruitblik op de Europese en digitale dimensie waarmee belastingrechters steeds meer te maken krijgen. De derde editie van de ‘Dag voor de Belastingrechtspraak’ op 27 november in Utrecht bood een interessante mengeling van verleden en toekomst. ‘Wij rechters moeten grensoverschrijdend gaan denken’, aldus Marc Fierstra, raadsheer bij de Hoge Raad.
Belastingzaken waren in de rechtspraak lange tijd een vreemde eend in de bijt, vertelt Paul Slijpen, rechter-plaatsvervanger rechtbank Den Haag aan de volle zaal in het Utrechtse Muntgebouw. “Ik kreeg ooit om mijn oren: ‘Je gedraagt je niet als een rechter, maar als een accountant’. Anderzijds moest ik twee mederechters in een grote belastingzaak elementaire basiskennis over belastingen bijbrengen toen zij mij in koor vroegen: ‘Wat is dat eigenlijk, een deelneming?’” De zaal lacht.
Discussies
Slijpen leidt zijn publiek via persoonlijke verhalen langs de voorgeschiedenis van de Nederlandse belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties: de gerechtshoven én de rechtbanken. Die geschiedenis is kort: rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens bracht met zich dat ook rechterlijke beslissingen in belastingzaken altijd ‘gevoed’ moeten worden door twee feitelijke instanties. Dat leidde ertoe dat sinds 2005 rechtzoekenden met hun belastingkwesties niet alleen bij de hoven, maar ook bij de rechtbanken terecht kunnen. “Deze invoering heeft geleid tot tal van discussies”, aldus Slijpen. “Moet je belastingzaken finaal beslissen of terugverwijzen, gaan alle rechtbanken belastingzaken behandelen of wijs je gespecialiseerde gerechten aan?” Ange Beukers-van Dooren, de referent van Slijpen, voegt daar een prikkelende stelling aan toe: “Moeten we bestuursrechters niet verplichten om 20 procent van hun tijd familie- en strafzaken te doen? Daar leer je veel van.” Ze krijgt bijval uit de zaal: “In het strafrecht kun je leren hoe de bewijsvoering rond boetes gaat. Je denkt dat je alles weet, maar dat is niet zo.”
Europees speelveld
“Wij rechters moeten grensoverschrijdend gaan denken”, is de centrale boodschap van raadsheer Hoge Raad Marc Fierstra (raadsheer Hoge Raad). Europa is overal en onontkoombaar in de rechtspraak, stelt hij, ook in het belastingrecht. “Enerzijds streven we als lidstaten naar fiscale autonomie, anderzijds bepaalt het Hof van Justitie van de Europese Unie steeds meer het speelveld waarop belastingrechters uit de afzonderlijke lidstaten opereren.” Over dat EU-Hof zijn de rechters, griffiers en andere professionals in de zaal kritisch – blijkt uit een live enquête met mobiele telefoons: 65 procent vindt dat het Hof geen grote bijdrage levert aan het oplossen van Europese fiscale problemen.
Playstation
Het is lastig om problemen te onderkennen, stelt Fierstra. “Het is ook moeilijk: we worden overstelpt met Europese nieuwsbrieven. Hoe selecteert je relevante feiten uit de grote hoeveelheid kennis?” Een rechter uit de zaal valt hem bij: “Ik heb regelmatig onvoldoende tijd voor mijn reguliere zaken. Laat staan dat ik van de Europese jurisprudentie volledig op de hoogte ben.” Toch is het volgens Fierstra geen kwestie van ‘of’ maar ‘hoe’. “Stel prioriteiten in wat je zoekt. Het stellen van de juiste vraag draagt bij aan een goede eindbeslissing.” Wel kan het tempo omhoog, erkent Fierstra, ook van ‘zijn’ Hoge Raad. “Toen de Hoge Raad besliste over de Playstation 2, was die alweer uit de running. Dat vonden mijn kinderen geen maatschappelijk relevante beslissing.”
Schijnprobleem
Nota’s, position papers, de presentatie van Peter Cools bevat veel bestuurlijk jargon. Cools, teamvoorzitter bij gerechtshof ’s Hertogenbosch, zoomt in op de omvangrijke verbouwing van de Nederlandse bestuursrechtspraak. Een vernieuwing met nobele doelen zoals het bevorderen van de rechtseenheid, stelt hij vast. Maar ook met de nodige hindernissen en zwakke plekken. Kunnen bijvoorbeeld bij de Raad van State de Staatsraden tegelijkertijd adviseren en rechtspreken? Of is hier sprake van ten minste een schijn van belangenverstrengeling? De Raad voor de rechtspraak vreesde voor de onafhankelijkheid, het kabinet gaf dit najaar de bestuursrechters van de Raad van State juist meer armslag door voor te stellen de zaken van het College van Beroep voor het bedrijfsleven te laten behandelen door de Raad van State.
Kraambed
Cools beantwoordt de vraag waarmee hij zijn verhaal begon: is de vernieuwing van de Nederlandse bestuursrechtspraak een kwestie van kruisbestuiving of van kunstmatige inseminatie? “Er hebben teveel geneesheren aan het kraambed gestaan. Daardoor werd het een moeizame bevalling. Maar dat kan ook mooie kinderen opleveren.”
Lachsalvo’s
Deze stortvloed van medische metaforen is ideaal materiaal voor het cabaret-intermezzo in de middag. Wanneer de vermakelijke poppenspeler Armand Scheurs zijn poppen tevoorschijn haalt en de ene na de andere spreker op de korrel neemt, golven de lachsalvo’s al snel door de zaal. Marc Fierstra met zijn pleidooi voor een ‘juuuuge Europeièèèn’, de ‘onwaarschijnlijke mededeling’ van Paul Slijpen dat hij nooit eerder met sheets heeft gewerkt en de eindeloze position papers van Peter Cools. En natuurlijk ‘chef petit fours’ Jan van Breda (lector SSR en inleider van deze dag), niemand ontkomt aan de tongue in cheek van de poppen met Vlaams accent.
Strategie
Met een moderne blik op de toekomst wordt de ‘Dag voor de belastingrechtspraak’ afgesloten. Digitaal futuroloog Bert Mulder, lector bij de Haagse Hogeschool en adviseur, benadrukt het belang van strategisch denken bij grote digitale vernieuwingen. “Wat betekent programma KEI straks voor de kennis in de Rechtspraak: er komen al minder rechters door de vergrijzing – loopt die kennis weg, hoe bewaar je die dan? Die diepere vragen moet je je stellen, KEI is nu erg operationeel.”
Optimistisch
Leg de samenleving uit wat je doet en waar je voor staat, adviseert Mulder de zaal. “De consequentie van de mediasamenleving, waarin we nu leven, is dat de vanzelfsprekendheid van de Rechtspraak ‘verdampt’. De burger kan kiezen uit steeds meer soorten geschillenbeslechting, ook via internet.” De twee jonge referenten van Mulder houden de moed er echter in. “De rechter blijft nodig voor het toepassen en interpreteren van de wet in specifieke gevallen”, stelt de onlangs benoemde rechter Melvin Pauwels. Ook medereferent en rechter-in-opleiding Viktor Woeltjes blijft optimistisch: “Ik heb mijn iPad met Legal Intelligence altijd bij de hand. Dat zie ik eerder als een kans dan een bedreiging”. Een rechter uit de zaal vat de stemming treffend samen: “De machine doet het monnikenwerk, wij het denkwerk. Ik zie dat wel zitten.”
Bekijk de foto-impressie van de Dag voor de belastingrechtspraak 2015