“Je mag toch niet van mij verwachten dat ik in mijn eentje de cultuur van de Rechtspraak verander”, zei één van de nog niet zo lang geleden gestarte rechters in opleiding (rio’s) onlangs tegen mij. “Waar zijn jullie zelf als gevestigde leden van de Rechtspraak?” De verandering van de cultuur van de Rechtspraak is een belangrijk doel van de opzet van de nieuwe rio-opleiding. Op basis van door raio’s voortdurend aangegeven hobbels in hun opleiding, zijn we als Rechtspraak op zoek naar een cultuur waarin de rio collega is, regisseur van zijn eigen opleiding en leert dat hij behoort tot één organisatie. En dat allemaal in het belang van de moderne rechtspraak in een hedendaagse samenleving, waarin de onafhankelijkheid meer in de groep dan in het individu verankerd zou moeten zijn. Een benadering, die in de Rechtspraak, die in de loop der jaren meer een rechterlijke organisatie is geworden met ook veel andere betrokken medewerkers dan alleen rechters, zeer noodzakelijk is.
Het lijkt bijna een contradictio in terminis. De eeuwenoude cultuur van de rechterlijke macht, in handen van een gesloten groep, onbewuste als vanzelfsprekend aangenomen overtuigingen, gedachten en gevoelens, de ziel van de organisatie en dat laten veranderen door nieuwe instromers. Nieuwkomers die zich via een socialisatieproces altijd eerst zullen vormen naar hun nieuwe omgeving (kopiëren, identificeren, internaliseren van gedrag), terwijl we tegelijkertijd verwachten dat ze hun talenten en authenticiteit, waarop ze zijn geworven, trouw blijven. Dit vergt een bijzondere omgeving en klimaat, waarbinnen dit tot bloei kan komen. De Rechtspraak als organisatie heeft besloten om dit te willen bieden via een recent cultuurtraject en de inrichting van de nieuwe opleiding met geselecteerde en gecertificeerde praktijk – en kernopleiders. Toch blijkt afleren van bepaalde reflexen en aanleren van nieuwe nog heel ingewikkeld.
Een voorbeeld. Ik kreeg afgelopen week van verschillende zijden kritische signalen dat in een bepaald onderdeel van de nieuwe opleiding (Blik van buiten naar binnen) rio’s door journalisten tijdens een cursus waren geconfronteerd met de inhoud van hun eigen (gepubliceerde en geanonimiseerde) vonnissen. De rio’s hadden door hen zelf gekozen vonnissen aangeleverd, die door journalisten in het kader van de cursus waren opgepakt zoals zij dat met alle gepubliceerde vonnissen zouden kunnen doen. Men had onder andere betrokkenen uit de gepubliceerde vonnissen zelfstandig getraceerd en koppelde hierover terug in de cursus. Een verrassing dus, maar één waarmee elke moderne magistraat dagelijks in zijn professionele leven geconfronteerd kan worden. Daarnaast had men in diezelfde cursus de opdracht gekregen om via een audio– of video interview een willekeurig persoon (straat/markt/kroeg/buurt/sportkantine etc.) te vragen hoe men over de rechters in Nederland dacht. Interessante, maar ook confronterende ervaringen, dat begrijp ik, maar met leerelementen die onmisbaar zijn voor de moderne magistraat anno 2015. Een cadeautje zou ik zeggen, als je dat in je opleiding aangedragen krijgt. De rio’s reageerden verschillend, nog een beetje onwennig, maar creatief en volwassen. Het waren met name de reacties van de omgeving van rio’s die afwerend en schrikachtig waren en die meer gefocust leken op risico’s, zoals kritische feedback, kwetsbare positie van rio’s en een inkijk in de organisatie, dan op kansen voor de opleiding en openheid naar buiten. Het ogenblikkelijk afschaffen van dit onderdeel van de opleiding was een van de voorstellen. Jammer die reactie, geef die openstelling een kans. Wij zoeken toch rechters met lef. ‘Experience learning’ is een volwassen onderwijsconcept. Kennis van media en samenleving voor toekomstige rechters is onontbeerlijk. We leiden niet zo maar mensen op; we leiden mensen op die gaan beslissen over het leven en welzijn van andere mensen. Een goed bewustzijn van wat er bij die anderen leeft, zo nodig confronterend, lijkt mij daarbij onontbeerlijk.