Rechters en officieren van justitie mogen hun eigen stijl hebben bij hun gedrag en houding op zitting. Zij moeten echter wel goed in de gaten hebben wat hun eigen emoties en die van andere procespartijen voor gevolgen kunnen hebben. Dit bleek op de tweede dag van de SSR-Zesdaagse over rechterlijke oordeelsvorming in Zwolle.
Tjarda Pieters, kantonrechter in Haarlem en docent zittingsvaardigheden bij SSR, presenteerde in Zwolle, samen met Maria IJzermans, docent aan de faculteit Rechtsgeleerdheid in Tilburg, een nieuwe manier van kijken naar en omgaan met emoties door rechters. De theorie uit recente wetenschap en praktijk werd gelardeerd met praktische ‘droogzwem-oefeningen’ tijdens de bijeenkomst.
Allergisch
‘Onze training is erop gericht om rechters handreikingen te geven om de zitting volgens een bepaalde structuur te laten verlopen en daarin ruimte te geven aan de vele kanten die vastzitten aan emoties. We leveren geen kant-en-klaar vaststaand model. Daar zijn rechters sowieso allergisch voor. Er is geen goed of fout model. Maar we willen wel wijzen op een aantal valkuilen en mogelijkheden om een zitting zo goed mogelijk te laten verlopen’, vertelt Tjarda Pieters.
Volgens haar blijkt uit onderzoek en uit de praktijk dat er vaak te weinig aandacht is voor de diverse invalshoeken die een juridisch probleem kan hebben. ‘Niet alle rechters realiseren zich dat achter een juridisch geschil een aantal verschillende problemen van de verschillende procespartijen kan schuilen. Pas wanneer je naar al die problemen afzonderlijk luistert krijg je een compleet beeld en kun je van daaruit tot een oplossing of oordeel komen. Het lijken open deuren, maar ook uit de oefeningen die we deden, met hulp van een acteur, blijkt dat ‘verder kijken dan de neus lang is’ niet de gewoonste zaak van de wereld is’, aldus Tjarda Pieters.
Tips
Volgens de inleiders hebben de deelnemers aan deze etappe van de Zesdaagse niet alleen theoretische kennis opgedaan, maar konden zij ook verder uit de voeten met een aantal praktische tips. Tjarda Pieters daarover: ‘Bewustwording is natuurlijk een belangrijk doel van onze training. Maar we geven ook concrete tips. Bijvoorbeeld op het gebied van time management. “Zorg ervoor dat je aan het begin van de zitting zegt hoeveel tijd er beschikbaar is en hoe die verdeeld gaat worden” lijkt een schot voor open doel, maar veel rechters vergeten dit nogal eens. Of de handvatten die wij de deelnemers meegeven bij het stellen van vragen. Stel geen tien vragen in één adem. Vul niet in als er even een stilte valt, maar laat de mensen even nadenken. Om maar een paar voorbeelden te noemen.’
Reacties deelnemers tweede Zesdaagse
‘Meerdere brillen bij oordeelsvorming’
Jeugd- en strafrechter in Utrecht Ellen van Kalveen heeft zich ingeschreven voor de complete Zesdaagse. Het opzetten van ‘meerdere brillen’ rond één thema, oordeelsvorming, vindt zij een uitstekende leerschool.
‘Het was woekeren met mijn agenda maar ik heb er dit jaar heel bewust voor gekozen om deel te nemen aan alle bijeenkomsten over rechterlijke oordeelsvorming De diversiteit van de onderwerpen, de vele invalshoeken die gekozen zijn en de brede samenstelling van inleiders maken de Zesdaagse tot een uiterst nuttige ervaring voor mijn werk. Dat geldt ook zeker voor de presentaties die gegeven werden door Tjarda Pieters en Maria IJzermans. Hun visies op de rol van regie-voeren op zitting, hoe je omgaat met emoties, en hoe je de juiste vragen stelt aan de juiste mensen, vond ik soms verrassend. Wat doe je met je eigen emoties – irritatie of boosheid – wanneer een verdachte maar blijft ontkennen, terwijl er bewijs te over is? Hoe kunnen slachtoffer en verdachte beiden op een goede manier, die recht doet aan hun eigen positie en emoties, benaderd worden door de rechter? Welke vragen moet je stellen? Of: ‘hoe leer je niet bang te zijn voor stiltes’? Allemaal voorbeelden die ter sprake kwamen en waaraan ik nog vele keren zal denken bij mijn werk. Het is lastig om direct in mijn eigen werk toepasbare ‘verbeterpunten’ te noemen, maar alleen al het feit dat ik mij meer bewust ben van dit soort relevante vragen, maakt de Zesdaagse tot een uiterst succesvolle tijdsbesteding.’
‘OM heeft méér nodig dan louter juridische kennis’
Michael van Leent is Advocaat-Generaal bij het ressortsparket Arnhem-Leeuwarden. Hij wil als een ‘mantra’ uitdragen dat de kwaliteit van ‘ons’ eindprodukt door veel méér bepaald wordt dan alleen de juridische kwaliteit.
‘Niemand zal bestrijden dat ook officieren van justitie buiten hun juridische kennis nog andere kennis en vaardigheden moeten beheersen om hun werk goed te kunnen doen. Toch wordt binnen het kwaliteitsdenken de focus bijna Pavlov-matig gericht op de juridische kwaliteit. De onderwerpen die bij een project als de Zesdaagse aan bod komen verruimen de eigen blik. De vele facetten van oordeelsvorming zijn niet uitsluitend een geschikt onderwerp voor rechters, ook officieren van justitie hebben daar dagelijks mee te maken. Zowel in onze rol als ‘baas’ van de politie alsook in onze adviesfunctie naar de Zittende Magistratuur op zitting. Het is belangrijk dat ook leden van het OM inzicht hebben in aspecten als ‘emoties’ die bij die oordeelsvorming een rol spelen. In deze Zesdaagse-bijeenkomst kwamen tijdens de oefensessie vooral de ‘veilige’ kanten van emoties ter sprake, namelijk die van de andere procespartijen. Veel spannender wordt het, naar mijn idee, wanneer we ook stilstaan bij onze eigen emoties tijdens de behandeling van zaken. Dit vergt een open en transparante cultuur waarin we met elkaar over elkaars functioneren kunnen spreken. En dat is moeilijk. Intervisie kan daarbij een dankbaar hulpmiddel zijn.’
De derde Zesdaagse-bijeenkomst is op 18 februari in Amsterdam. Het centrale thema is dan ‘Oordeelsvorming’. Inleiders zijn psycholoog Femke ten Velden, docent aan de Universiteit van Amsterdam, en Rogier Hartendorp, kantonrechter bij de rechtbank Midden-Nederland. Voor deze en andere zesdaagse bijeenkomsten zijn nog enkele plaatsen beschikbaar. U kunt zich aanmelden voor deze bijeenkomsten via uw opleidingscoördinator. Bekijk het volledige programma.