In een gesprek met mijn collega Diederik Greive over de kwaliteit van de rechterlijke macht filosofeerden wij over twee intrigerende figuren uit de Griekse mythologie: Chronos en Kairos. Chronos, de personificatie van de kloktijd en heel erg gericht op het heden. Het is ook die tijd waarvan we altijd te kort komen. En zijn tegenhanger Kairos, die de dwingende kloktijd juist onderbreekt door met aandacht, rust en concentratie ruimte te geven aan een andere vorm van tijdsbeleving en de verrijking van de ziel. Deze tijd is meer een ervaring van tijd die je moeilijk kunt omlijnen. Kairos is aanwezig als we niet op de klok kijken, maar ondergedompeld zijn in wat we doen.
Met Chronos woekeren wij het hele jaar door, van zaak naar zaak, van vonnis naar vonnis. De zomer is lomer en bij uitstek geschikt voor de contemplatie en bezinning van Kairos.We concludeerden, Diederik en ik, dat in dat krachtenveld tussen het werk van alledag en het nemen van pauzes om vernieuwende kansen te creëren en inzichten op te doen op de schoonheid en het wezen van ons werk, Kairos helaas het onderspit delft. Dat is fnuikend voor de kwaliteit van ons werk.In de nieuwe opleidingen tot rechter en officier van justitie wordt ruimte vrijgemaakt voor verdieping. In het vervolgtraject van de permanente educatie gebeurt dat niet of nauwelijks. Het aanbod is er wel. Denk maar eens aan de summercourses ‘Rechterlijke oordeelsvorming en Rechtspraak, Taal en Literatuur’, of de masterclasses ‘De menselijke factor (Rechtspsychologische valkuilen)’, ‘de Moed om de waarheid te spreken (Parrhesia)’, ‘Van waarschijnlijkheid naar overtuiging m.b.v kansberekening’, de Zesdaagse. Deze verdiepingsmasters worden de hemel in geprezen, maar het aantal deelnemers blijft achter. We beperken ons kennelijk nog tot ons lijstje met verplichte PE-uren. Jammer. En dat vind ik niet alleen. Uit de vele reacties die ik kreeg op eerdere opmerkingen hierover bleek dat heel veel rechters, raadsheren, officieren van justitie of advocaten-generaal zuchten onder de druk van Chronos en hunkeren naar de ruimte voor Kairos. De oplossing is duidelijk. Het huidige, uitsluitend kwantitatieve PE-systeem moet plaatsmaken voor een systeem dat symbool staat voor verdieping en inhoud. Een systeem waarbij geen urenlijstjes garant staan voor kwaliteit, maar waarbij het doorlopend werken aan een portfolio van ‘kunstwerken’ getuigen van de verdieping die recht doet aan ons vakmanschap. Zoals studenten aan de kunstacademie hun portfolio vullen met hun eigen authentieke tekeningen, beelden of andere kunstuitingen, zo zouden alle leden van de rechterlijke macht hun map met getuigenissen kunnen vullen. Met mooie, uitzonderlijke vonnissen. Of lezingen. Of knap geschreven artikelen in vakbladen. Debatten over belanghebbende onderwerpen die zij geleid hebben. Verdiepende cursussen die zij gaven of volgden. Internationale uitwisselingen. Trotse uitingsvormen en bewijsstukken van eigen initiatief, vindingrijkheid en verantwoordelijkheid voor de eigen professionele standaard. Het zal de weg terug van ‘beroepszeer’ naar ‘beroepseer’ aanzienlijk vergemakkelijken. In gesprekken over de betekenis van ‘leren’ in de toekomst wordt zo’n kwalitatief PE-systeem ook door de Raad van Opdrachtgevers SSR omarmd. Wanneer bij alle gerechten de spreekwoordelijke ‘spinnen in het web’ kunnen worden gevonden die willen meewerken aan een dergelijk nieuw systeem en er ook voldoende tijd voor beschikbaar komt, zie ik niet in waarom we hier niet snel mee zouden we kunnen beginnen. Kairos ten top. Maar toch ook aandacht voor Chronos, die staat voor het moment van NU en continuïteit. Waar filosofische gesprekken in ‘komkommertijd’ al niet toe kunnen leiden.