Partijen in een civiel conflict hebben baat bij een luisterende en invoelende rechter die hen de kans geeft om hun emoties en behoeften te tonen. Zo’n rechter geeft hen een gevoel van procedurele rechtvaardigheid en bevordert daarmee vertrouwen in de rechtspraak. Rechters moeten zich dus realiseren hoe belangrijk daarmee hun gedrag en houding is in het contact met partijen.
Dit was een van de discussiepunten tijdens de vierde sessie van de SSR-Zesdaagse, op 25 februari in Utrecht, met als titel ‘Regie-dilemma’s’. De bijeenkomst werd geleid door Rick Verschoof, 
bijzonder hoogleraar rechtspraak aan de Universiteit van Utrecht en rechter bij de rechtbank Midden-Nederland, en Hans Steenberghe, eveneens rechter in Utrecht. Bij comparities van partijen is het van groot belang om als rechter te laten zien dat je aandachtig luistert en invoelingsvermogen aan de dag legt. Een rechter moet ook over de vaardigheden beschikken om het gesprek met partijen over hun emoties, belangen en behoeften te voeren’, aldus Verschoof en Steenberghe. ‘Een allround rechter beschikt over deze technieken’.
Onbewust
Door de interactieve manier waarop Verschoof en Steenberghe dit onderwerp behandelden, waardoor de deelnemers ‘als vanzelf’met elkaar reflecteerden op hun gedrag op de zitting , werd het zelfs de meest ervaren rechters duidelijk dat zij zich niet altijd bewust zijn van het waarom achter hun keuzes. ‘Veel rechters blijken toch van nature op een puur zakelijke manier naar een geschil te kijken’, aldus Rick Verschoof. ‘Emoties bij partijen of hun behoeften, zeker als die geen direct verband lijken te hebben met het geschil zelf, zijn, zeker bij minder ervaren rechters, vaak ondergeschikt bij de behandeling van een zaak.’
‘Toch moeten rechters terdege beseffen dat ook voor die aspecten voldoende ruimte moet zijn. Als partijen zich gehoord en erkend voelen, geeft hen dat vaak ruimte om vervolgens zakelijk te denken en ook het gevoel dat hun zaak eerlijk behandeld is, ongeacht de uitkomst. Dat is een belangrijk winstpunt’.
Ook voor de rechter zelf is het een voordeel als hij inzicht heeft in méér kanten van de zaak dan de puur juridische. Een rechter die dóórvraagt naar de belangen en behoeften van partijen kan beter maatwerk leveren bij een eventuele schikking of oordeel’, aldus Verschoof.
Behalve waardevolle bijeenkomsten als de Zesdaagse zou er, wat hem betreft, méér aan dit soort vaardigheden gewerkt moeten worden. ‘In (verdiepings)cursussen en zeker ook tijdens de praktijkopleiding’, zegt hij.
Advocaten
Ook Hans Steenberghe is groot voorstander van méér aandacht voor de houding 
en rol van de rechter in relatie tot partijen die voor hem verschijnen.
‘Het gaat er daarbij vooral om dat iedere rechter zich goed bewust moet zijn van de rol die hij speelt bij het oplossen van een probleem en hoe hij of zij overkomt bij partijen. Dat vereist bezinning en inzicht in het eigen gedrag en de invloed die dat kan hebben op de beleving van het proces en de uitkomst daarvan bij partijen. Dat verdiepende inzicht lijkt misschien een open deur, maar toch lijken veel rechters dit aspect te vergeten bij de behandeling van zaken en bejegening van partijen’, aldus Steenberghe.
Cursussen en trainingen op dit gebied geven hij en zijn collega Rick Verschoof het liefst aan rechters en advocaten sámen. Hans Steenberghe: ‘Voor beiden is het effectief om van elkaar te weten welke gevoeligheden er kunnen spelen tijdens een zitting en hoe je overkomt op de ander. Het optimaliseren van wederzijds begrip – of het nu gaat om een bemiddeling, een schikking of een oordeel – zal zowel het proces zelf als de afloop voor alle partijen gunstig beïnvloeden. Het gaat erom dat de rechter zodanig faciliteert dat partijen een verstandige keuze kunnen maken.’
Vijfde
De vijfde bijeenkomst van de SSR-collegetour over allerlei facetten rond rechterlijke oordeelsvorming wordt op 5 maart in Zwolle gehouden. Professor Rinus Otte, hoogleraar organisatie Rechtspraak aan de Rijksuniversiteit Groningen en Yvo van Kuijck, raadsheer bij het gerechtshof in Arnhem, wisselen dan van gedachten met de deelnemers over de kwaliteit van het strafrecht en de manier waarop strafrechters de kwaliteit van het strafproces kunnen bepalen. Meer informatie over deze (en de andere) bijeenkomst(en) is hier te lezen.