Hoe moeten rechters de afstand tot hun publiek overbruggen? Dwingt de tijd hen om de klassieke, afstandelijke houding te vervangen door een ‘bewogen’ en ‘aanraakbare’ rechter? Welke rol kunnen emoties daarbij spelen? Is er een gulden middenweg?
Die vragen stonden centraal op 7 februari tijdens de derde bijeenkomst van de ‘Zesdaagse’, die dit keer in Rotterdam werd gehouden.
Op de zes bijeenkomsten van de collegetour worden steeds wisselende facetten van rechterlijke oordeelsvorming besproken door een hoogleraar uit het netwerk dat SSR onderhoudt onder professoren en een door hen gekozen duo-partner. In Rotterdam waren dat dit keer Ton Hol, hoogleraar Encyclopedie van het Recht en Rechtsfilosofie aan de universiteit Utrecht en Maria IJzermans, docent Encyclopedie aan de Universiteit van Tilburg.
Legitimiteit
Met een breed penseel en vol symboliek schilderde Ton Hol de veranderingen in de huidige cultuur waarbij de legitimiteit van de rechtspraak geen vanzelfsprekendheid meer is en een verschuiving heeft doorgemaakt van de afstandelijkheid naar die van de nabijheid. 
Volgens hem zullen rechters niet te ver af mogen staan van hun publiek, maar evenmin is het zinnig om al te dicht in de nabijheid van de burger te komen. Het is, meent Hol, vooral een kwestie van het zoeken naar een combinatie van factoren die zowel het gezag van de rechter verstevigen als de relatie met de burger verbeteren. Hij vergeleek de rechtspraak met de klassieke tragedies, waar ook dilemma’s en ingewikkelde keuzes een rol spelen. De rechtspraak heeft, volgens Ton Hol, een belangrijke voorbeeldfunctie in de moderne democratie. ‘De burger kan zien hoe zorgvuldig beslissingen genomen kunnen worden. Dit aspect, dat ik de procedurele rechtvaardigheid noem, moet de rechtspraak duidelijker in de etalage zetten’, aldus de hoogleraar.
Emotie
Maria IJzermans belichtte vooral de rol die emoties van de rechter spelen bij het oordelen. ‘Het probleem tegenwoordig is dat de burger van een rechter verwacht dat hij (of zij) zowel empatisch vermogen heeft en zich kan inleven in de emoties van de burger, maar wordt van een rechter ook verwacht dat hij boven eigen emoties en die van partijen staat en juist een afstandelijk beslisser is. Het lijken tegenstrijdige eisen waaraan de rechter moet voldoen. Toch is het mogelijk, zo blijkt ook uit mijn promotie-onderzoek, dat rechters aan beide eisen voldoen. De kunst daarbij is die emotionele betrokkenheid binnen aanvaardbare grenzen te houden. De rechter zal zich goed bewust moeten zijn van het bestaan van valkuilen en vuistregels van emoties en hij moet zich realiseren op welke manier deze de vorming van een oordeel kunnen beïnvloeden. Dat betekent dus dat rechters in staat moeten zijn om hun eigen emoties te herkennen en zich realiseren welke effecten die met zich meebrengt voor hun eigen oordeel. Iemand die dat kan is emotioneel lucide en kan dicht bij zichzelf blijven’, aldus Maria IJzermans.
Kennis van de valkuilen en de invloed die deze hebben op het uiteindelijk oordeel zijn, voor IJzermans, een eerste voorwaarde om ze te kunnen vermijden. ‘Zelfcorrectie is de beste manier om te voorkomen dat een vuistregel een valkuil wordt. Dat is moeilijk maar kan wel aangeleerd worden. Ik hoop dan ook dat rechters op een gestructureerde manier hieraan willen werken. Dat kan door permanente educatie, maar ook door intervisie-vormen. Bij de selectie van nieuwe rechters zou daar eveneens goed naar gekeken moeten worden’, aldus Maria IJzermans.
Voor de deelnemers aan de derde Zesdaagse bleek dit alles hersenkrakende stof tot nadenken en discussiëren.
De volgende collegetour is op 25 februari in Utrecht. Professor Rick Verschoof, bijzonder hoogleraar Rechtspraak aan de universiteit van Utrecht en duo-partner rechter Hans Steenberghe zullen dan in een interactieve vorm met de deelnemers praten over de dilemma’s bij het voeren van regie op de comparitie na antwoord. Meer informatie over deze (en de andere) bijeenkomst(en) is hier te lezen.