‘Interactief, dynamisch en gedifferentieerd’ zijn de kenmerken van een goed magistraat aldus de Belgische rechtsfilosoof Frank Fleerackers, tijdens de SSR Zesdaagse.
Interactief samenspel met alle actoren in het proces. Goed inzicht in de ‘affectoren’ van die deelnemers – lees: hun emoties en belangen – en vervolgens dynamisch, gedifferentieerd en niet vastgeroest denken bij het vinden van een oplossing. Dát zijn, volgens Fleerackers bij uitstek de eigenschappen die een goed magistraat hoort te hebben. Selectie, opleiding en permanente educatie zouden tot dit ‘rechtsdenken’ moeten bijdragen. Een ‘Zesdaagse’, zoals SSR die de afgelopen maanden organiseerde, vindt hij daarvoor een uitgelezen kans – zeker en vast indien zo’n nieuwe editie volgend jaar samen met het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding (IGO) in België wordt georganiseerd.
Passie
Fleerackers is een bevlogen man. Zijn denkbeelden over magistraten, hun manier van denken en hun oordeelsvermogen noemt hij geen ‘wetenschappelijke topic’, maar een passie die iedere rechter volgens hem zou moeten herkennen. En toepassen! Helaas ziet hij dat nog te weinig, zowel in België als in Nederland. De universitaire studies leveren in zijn ogen slechts ‘boekhoudjuristen’ op – een enkeling met een natuurlijke gave tot rechtsdenken daargelaten.
Rechtskennis lijkt voor veel juristen het enige ‘instrument’ te zijn, maar dat is niet voldoende, vindt de professor. Juist voor magistraten is het cruciaal, zegt hij, om zich niet te beperken tot ‘zolderkameranalyses’ maar zich over te geven aan ‘paradox-denken’, zoals hij het noemt. ‘Een magistraat moet de capaciteit hebben om recht en werkelijkheid aan elkaar te koppelen. Er wordt nog veel te veel gekeken naar vergelijkbare gevallen zonder te letten op juist de verschilpunten. Rechters zouden meer het accent moeten leggen op die differentiatie, ze zouden meer ‘beyond the box’ moeten denken, zoeken naar alle relevante beweegredenen – de affectoren die een rol spelen in het geschil – en daarover argumenteren met alle deelnemers aan het proces. Dan worden zij vindingrijker. Zij worden dan, bij wijze van spreken, als vanzelf gedreven naar een passende oplossing: een oordeel dat meer zal zijn toegespitst op wat de partijen willen, maar ook op wat de dynamische, complexe samenleving wil, een oplossing, dus, met oog voor beweging en werkelijkheid’, aldus Fleerackers.
Scholing
De ‘strijd’ om het curriculum op universiteiten zodanig aan te passen dat er meer ‘rechtsdenken’ wordt geleerd dan feitenkennis is, volgens Fleerackers, met de komst van de bachelor- en
masteropleiding voor de komende tijd verloren. Maar bij de opleiding tot magistraat en de permanente educatie daarna kan dat hersteld worden. Fleerackers: ‘Verdiepende collegetours, zoals deze Zesdaagse, leren en confronteren de deelnemers met een manier van werken zoals die zou moeten zijn. De combinatie wetenschap-praktijk blijkt een vruchtbare keuze. Niet alleen de rechtswetenschap, maar ook een interdisciplinaire opzet van de beroepsopleiding kan extra inzichten verschaffen die bij het ontwikkelen van rechtsdenken uiterst waardevol zijn. Voor een Belgisch-Nederlandse Zesdaagse geldt hetzelfde: juist vanuit de bijna aangeboren verschillen tussen onze nationaliteiten –zoals het ‘nuchtere’ versus het meer ‘bourgondische’ aspect- en de manier waarop die kenmerken ook tot uiting komen in het rechterswerk kunnen we een volgende stap zetten op weg naar het rechtsdenken zoals iedere magistraat in Europa dat zou moeten beheersen.’