‘Rechters die bereid zijn om het verband tussen recht, taal en literatuur te leren zien maken een transformatie door. Zij leren out of the box te denken en zullen tunnelvisies herkennen en vermijden.’ Dit zegt Jeanne Gaakeer, bijzonder hoogleraar rechtstheorie aan de Erasmus School of Law in Rotterdam en raadsheer bij het gerechtshof in Den Haag.
Jeanne Gaakeer is de auctor intellectualis van de driedaagse master Rechtspraak en Literatuur die SSR dit jaar voor de derde keer in Middelburg organiseerde. De deelnemers gaven de master een hoog rapportcijfer – een 9,5 – en dat verbaast haar niet. ‘De tijd is rijp om met dit soort masters goed en diepgaand te reflecteren over ons werk. Verdieping, bezinning en het leggen van relaties met andere wetenschappen compenseren de werkdruk en de waan van de dag en brengen ons terug bij de kern van ons werk: rechtspreken’, meent zij.
Voortrekker
Law and Literature is in het buitenland al jarenlang een vast onderdeel van de juridische opleidingen. In Nederland is er de laatste jaren groeiende aandacht voor. 
Jeanne Gaakeer is daarbij een van de ‘Voortrekkers’. ‘Bij rechtspraak en literatuur wordt gekeken naar twee richtingen. Enerzijds is daar de literaire verbeelding van het recht door literaire auteurs. Wat schrijven zij over recht? Wat is de betekenis van hun taal en verhalen? Anderzijds moet je recht ook opvatten als een literaire activiteit. De taal die je gebruikt in een vonnis of arrest heeft een enorme impact. De duidelijkheid en acceptatie van een juridische uitspraak valt of staat met het taalgebruik. De verdieping in de relatie tussen taal en recht geeft een breed perspectief, waardoor de rechter zowel mondeling als schriftelijk zijn “verhalen” beter vorm kan geven. Dat werkt voor de rechter zelf zeer heilzaam en het auditorium zal daardoor de boodschap begrijpen en aanvoelen zoals die is bedoeld’, vertelt zij.
Ontmoediging
‘Onbegrijpelijk’ vindt Jeanne Gaakeer het feit dat er nogal wat gerechtsbesturen zijn die deelname aan deze driedaagse master een ‘overbodige luxe’ vinden. ‘Te duur en te tijdrovend vinden sommige sceptici. Een typisch voorbeeld van kort door de bocht denken. Wie zich even verdiept in de inhoud van het programma ziet de meerwaarde. En als drie dagen te veel zijn, dan is het misschien mogelijk het onderwerp Law and Literature in kortere bijeenkomsten, bij de gerechten “thuis”, te organiseren. Iedere rechter zou, ongeacht zijn/haar ervaring, de kans moeten krijgen deze verdiepingsslag in het werk te maken’, aldus Jeanne Gaakeer.
‘Ik word een betere rechter!’
Paulies de Groot – Van Dijken, raadsheer in de sector civiel bij het gerechtshof in Den Bosch, deed mee aan de master Rechtspraak en Literatuur. In de kritiek van sommigen dat deze summercourse ‘zweverig’ of ‘hoogdravend’ zou zijn herkent zij niets. Zij heeft in concreto veel baat bij hetgeen zij in de master leerde en voelt zich daardoor ook een ‘betere rechter’.
‘Ik draai al veel jaren mee in de rechterlijke macht en dan heb je alle materieelrechtelijke cursussen wel gehad. Aan reflectie met collega’s en het leggen van verbanden die misschien op het eerste gezicht niet zo aannemelijk lijken komen we gewoon niet toe. En dát aspect trof ik wel bij deze summercourse. Juist het feit dat we een aantal dagen samen konden denken en praten over het belang van taal bij ons werk van oordelen en conflictbeslechting heeft mijn blik weer verruimd’, vertelt Paulies de Groot.
Automatische piloot
Paulies de Groot werkt naar eigen zeggen steeds meer op de ‘automatische piloot’. ‘Dat is op zich niet erg, want we moeten gewoon veel zaken afhandelen. Maar het verarmt je, en ook het resultaat dat je aflevert. Het is net als bij een timmerman die altijd maar zijn zelfde basale gereedschap gebruikt en vergeet dat hij ook nog veel verfijndere instrumenten tot zijn beschikking heeft. Met deze master heb ik weer nieuw enthousiasme voor mijn vak. Het lukt om beter te luisteren en te relativeren in raadkamer. Of te luisteren naar partijen. De master gaf mij een Magritte-achtige vorm van bezinning – zoals dat schilderij ‘Ceci n’est pas une pipe’. Ik voel me daardoor een betere rechter’, aldus de raadsheer.