Vorige maand schreef ik over de noodzaak voor rechters om een brug te slaan naar de samenleving. Daarbij legde ik het accent op de manier waarop rechters in het algemeen een open communicatie zouden kunnen bevorderen. Er kwamen flink wat reacties, vooral mondeling, op dat verhaal. Gelukkig waren die bijna allemaal positief. Men is het eens met de globale stelling dat de Rechtspraak, met alle verplichtingen en karakteristieken van het vak, in een open relatie met de maatschappij zal moeten opereren. ‘Maar hoe doe je dat in concreto?’, vroeg een aantal lezers.
Daar heb ik wel een aantal gedachten over. Regelmatig treed ik op in discussiefora. Ik probeer daarbij de rol en positie van de rechter aan het publiek duidelijk te maken. Het is niet vrijblijvend. Ik vind dat dit onderdeel is van mijn werk. Kortgeleden was ik bij een bijeenkomst van de Vereniging van Ouders van een Vermoord Kind (VOVK). Ik had al eerder bij deze vereniging een voordracht gehouden nadat ik zelf een aantal strafzaken rond een vermoord kind behandelde. Het schrijnende leed bij de nabestaanden is onvoorstelbaar. Maar even onvoorstelbaar is het gevoel dat velen van hen hebben over de manier waarop ‘hun’ proces, ook al is dat jaren geleden, bij de rechter verlopen is. In het kort komt het erop neer dat zij zich niet altijd gehoord voelden en voelen. En dat geldt ook, zo blijkt, voor nabestaanden in recentere zaken. Velen van hen voelen zich, ondanks het spreekrecht, nog sterk aan de zijlijn staan omdat zij veel van hun individuele of algemene vragen op zitting niet beantwoord (kunnen) krijgen.
Verzoeken aan rechters of persrechters om een nadere toelichting bij een vonnis werden, zo vertelden zij, meestal afgewimpeld met de mededeling dat ze zich hiervoor maar bij het OM moesten vervoegen. Dat verbaasde hen omdat het vonnis toch niet door de officier van justitie werd gewezen. De procesrechtelijke gang van zaken werd niet of nauwelijks uitgelegd. En ook met vragen over meer algemene kwesties bleven ze vaak zitten. Aan wie leggen rechters verantwoording af? Waarom kunnen nabestaanden bij een verlenging van de tbs niet het woord voeren? Wat gebeurt er in raadkamer? Hoe bepaalt een rechter een strafmaat? Hoe zit het met de voorwaardelijke invrijheidstelling? Is daar een rol weggelegd voor de nabestaanden? Zouden nabestaanden niet, zoals in Duitsland, de status van “nebenklager” moeten nastreven en daarmee, naast de officier van justitie, een zelfstandige rol in het strafproces spelen? Kun je zomaar contact zoeken met een rechter?
Natuurlijk heb ik tijdens de bijeenkomst met de VOVK geprobeerd om, voor zover ik dat kan, antwoorden te geven. Deze groep mensen wil een stem laten horen over hetgeen hen overkomen is. Zij zijn de ervaringsdeskundigen. Ze willen praten over zowel hun eigen zaak als over bredere aspecten rond deze vreselijke voorvallen. En ze willen dat er naar hen geluisterd wordt.
Wij als rechters zouden met hen dat gesprek moeten aangaan. Natuurlijk kan niet ieder verzoek tot uitleg over een vonnis worden gehonoreerd. Waar zouden we de tijd vandaan moeten halen?! Maar er zijn uitzonderlijke zaken, zoals (kinder)moord, waarbij ook individuele rechters, wanneer de zaak onherroepelijk is geworden en als daarom gevraagd wordt, de bereidwilligheid tot wat extra uitleg zouden moeten laten zien. Dat geldt al helemaal als er belangengroepen, zoals deze vereniging, daarom vragen. In gesprek gaan over dit soort maatschappelijke vraagstukken is een praktische manier om bruggen te bouwen.
Vergis je trouwens niet in de wisselwerking van dit soort overlegvormen voor de Rechtspraak zelf. Hoe méér je als rechter te weten komt van belangrijke visies en meningen in de samenleving, des te beter kun je het rechterswerk laten aansluiten bij de samenleving. Voor een brug zijn die twee pijlers minimaal nodig.
De aandacht in het regeerakkoord voor een sterkere positie voor het slachtoffer, spreekt mij aan. Ik prijs me gelukkig met de wetenschap dat we, samen met de Raad voor de rechtspraak, al begonnen zijn bij SSR een nieuwe leerlijn over de positie van het slachtoffer op te zetten voor de Rechtspraak op dit gebied. Daarbij kunnen we ook, naast het OM en de advocatuur, leden van de VOVK betrekken. Waar zichtbaarheid toe kan leiden.